Monde­linge vragen Poli­tie­op­treden tegen klimaat­ac­ti­visten

Indiendatum: 4 mrt. 2021
Antwoorddatum: 4 mrt. 2021

Mondelinge vragen 11, donderdag 4 maart

Op vrijdag 26 februari jl. vond op diverse plaatsen in Utrecht een actie plaats van klimaatactivisten, georganiseerd door Extinction Rebellion. Eerder werden hierover schriftelijke vragen gesteld (SV 2021/57) die nog dezelfde dag door de burgemeester zijn beantwoord. Inmiddels zijn nog meer berichten via de mail en de (social) media tot ons gekomen en heeft een aantal politieke jongerenorganisaties een brief aan de burgemeester gestuurd. Wij constateren dat er licht zit tussen de ervaring van demonstranten, omstanders en fotografen en de antwoorden als het gaat om zaken als toiletbezoek, het wel of niet (drie keer) gesommeerd zijn, beschikbaarheid van voedsel en dergelijke. Wij hebben echter niet de behoefte hierover in een welles-nietes-discussie te belanden. Toch roepen de beantwoording en de nadere informatie via mail en media bij GroenLinks, Partij voor de Dieren, SP, PvdA en Student & Starter nog een aantal vragen op, vooral met het oog op het omgaan met dergelijke protesten in de toekomst:

1. De burgemeester geeft aan dat niet aanmelden van een demonstratie betekent dat deze niet meer valt onder de bescherming van de WOM. Experts als Berend Roorda (tijdens rib februari 2019), Amnesty en de Ombudsman geven echter aan dat dit strikt genomen weliswaar een strafbaar feit oplevert, maar in zichzelf geen reden is voor verbod of beëindiging. Hoe kijkt de burgemeester daar tegenaan?

Het uitgangspunt is en blijft dat alles in het werk gesteld wordt om, binnen wettelijke kaders, demonstranten in staat te stellen hun uiteenlopende geluiden in Utrecht te laten horen. In 2020 is in de stad een recordaantal van 445 demonstraties gefaciliteerd. In de huidige APV is vastgelegd dat een demonstratie tenminste 24 uur van tevoren moet worden aangemeld. Hoewel aard en omvang van de demonstraties uiteenlopen, betekent dit met de genoemde aantallen een forse inspanning van gemeente en politie om deze demonstraties plaats te kunnen laten vinden. Het niet aanmelden van een demonstratie is op zich geen doorslaggevende reden om deze te ontbinden. Wel blijven de criteria van openbare orde, volksgezondheid en verkeer uit de WOM van kracht. Het niet aanmelden van een demonstratie kan daarmee, door de zeer korte voorbereidingstijd, leiden tot een andere afweging op grond van deze criteria.

2. Zelfs als de bijeenkomsten in de stad niet als demonstratie worden gezien, was naar het oordeel van partijen het optreden van de politie buitenproportioneel. Covid-19 brengt uiteraard andere maatstaven met zich mee. Zo is groepsvorming van meer dan 2 personen niet toegestaan. Toch zien wij dit helaas op meer plekken in de stad. Is de burgemeester het met partijen eens dat het overtreden van deze coronaregel alleen het niet rechtvaardigt dat mensen massaal worden opgepakt en urenlang vastgehouden? Was het opleggen van een boete hier geen adequatere en meer proportionele maatregel geweest? Zo nee, waarom niet?

Het klopt dat alleen het overtreden van de coronaregel omtrent groepsvorming van meer dan twee personen niet genoeg reden is om over te gaan op aanhouding. Het alleen overtreden van de coronaregels heeft een waarschuwing en eventueel een boete tot gevolg. Naast groepsvorming was echter sprake van bewust disruptieve (ontwrichtende) acties, met bewegende blokkades door de stad. Daarbij had een deel van de actievoerders zich vastgelijmd aan de weg. De enige manier voor de politie om deze illegale actie te beëindigen was het aanhouden van personen.

3. De burgemeester verwijst in antwoord op de eerdere SV naar de aankondiging van ‘disruptieve acties’ als reden voor het oppakken van de activisten. Niet overal werden deze acties echter daadwerkelijk ingezet of uitgevoerd: sommige mensen besloten alsnog naar de demo op het Jaarbeursplein te gaan, maar werden alsnog tegengehouden en gearresteerd. Geldt naar het oordeel van de burgemeester de aankondiging of de daadwerkelijke situatie? En hoe kijkt zij dan achteraf naar het arresteren en langdurig vasthouden van 110 personen?

De gemeente heeft op basis van de aankondiging vooraf contact met de organisator gezocht om aan te geven dat strafbare feiten niet zouden worden toegestaan. Het oordeel geldt op de feitelijke situatie en het optreden van de politie jegens de personen die deel uitmaakten van de disruptieve acties. De politie heeft actievoerders in de gelegenheid gesteld om in groepjes van twee personen (in verband met de coronamaatregelen) naar het Jaarbeursplein te gaan om deel te nemen aan de daar bezig zijnde demonstratie. Een situatie waarin het noodzakelijk blijkt te zijn om tijdens een demonstratie meer dan 100 personen aan te houden, is zelden aan de orde. Het aanhouden van zoveel mensen was vanzelfsprekend geen doel op zich van het optreden van de politie, maar vloeide voort uit het gekozen actiemiddel van het blokkeren van wegen, dat strafbaar is en hinder en mogelijk gevaar kan opleveren voor bewoners en bezoekers van de stad. Bovendien zou door het toestaan van het blokkeren van wegen de situatie kunnen ontstaan dat dit bij acties of demonstraties in de toekomst als legitiem middel beschouwd zou kunnen worden. Dat is onwenselijk.

4. De ‘licht disruptieve acties’ die wel doorgezet werden (blokkades), vallen inderdaad buiten de wet. Actievoerders die daaraan meedoen, nemen bewust het risico opgepakt te worden, omdat zij met nadruk aandacht willen vragen voor het klimaatprobleem. Onze fracties gaan er vanuit dat de veiligheid van actievoerders niettemin zoveel mogelijk wordt gewaarborgd. Het urenlang met 40 mensen in een bus gezet worden in een covid-pandemie valt daar niet onder. Is de burgemeester het met partijen eens dat die situatie onvergelijkbaar is met de situatie in het OV, waarin mensen zelden in een volle bus zitten en in elk geval niet uren achtereen? Zo nee, waarom niet? En wat gaat zij doen om de veiligheid van arrestanten ook tijdens de covid-pandemie voortaan beter te waarborgen?

Het optreden van de politie was door de aantallen arrestanten en omstandigheden een flinke logistieke operatie, waarbij soms ook ter plekke geïmproviseerd moet worden. De politie heeft haar uiterste best gedaan om, binnen de bijzondere omstandigheden, zorg te dragen voor de veiligheid van de aangehouden personen. Er zijn in totaal 108 verdachten aangehouden. Bij het verplaatsen van de aangehouden personen van Utrecht naar Houten is er gebruik gemaakt van één standaard bus en één gelede bus. De politie heeft waar nodig, mondkapjes verstrekt. Bij het verplaatsten van Houten naar de openbaar vervoervoorzieningen in de regio is een extra standaard bus ingezet.

Heleen de Boer en Peter van Corler, GroenLinks
Maarten van Heuven, Partij voor de Dieren
Ruurt Wiegant, SP
Bülent Isik, Partij van de Arbeid
Myrthe van Mil, Student & Starter