Schrif­te­lijke vragen Aard­gasvrij Overvecht-Noord zonder samen­werking met Eneco?

Indiendatum: 5 apr. 2024
Antwoorddatum: 9 apr. 2024

Schriftelijke vragen 64/2024

Met grote verbazing lazen de onderstaande fracties het persbericht van Eneco met de boodschap dat zij de uitrol van stadsverwarming niet als haalbaar en betaalbaar achten en een streep zetten door de samenwerking met de gemeente.

Zeer recent hebben we nog een commissiedebat én raadsvergadering gevoerd over de oplossingen voor een aardgasvrij Overvecht-Noord. Toen gaf de wethouder nog aan dat stadsverwarming in samenwerking met Eneco de voorkeur heeft, ook ten opzichte van lokale energie-initiatieven.

Onderstaande fracties willen opheldering van het college, omdat het nogal vreemd is dat een partner in de energietransitie zo hard ingaat op de relatie met de gemeente. Daarom de volgende vragen:

1. Komt het terugtrekken van Eneco als een verrassing voor het college?

Antwoord: Het voorstel om de samenwerking tot een uitbreiding van het warmtenet in Overvecht-Noord te beëindigen en de bijbehorende intentieovereenkomst te ontbinden, stond op de agenda van een bestuurlijk overleg op 4 april met de gemeente, Eneco en de betrokken woningcorporaties (Portaal en Woonin). Deze intentieovereenkomst is gesloten op 30 mei 2023 en had als doel te komen tot een gebiedsovereenkomst tussen partijen, waarin de voorwaarden voor de uitbreiding van het warmtenet in Overvecht-Noord werden uitgewerkt. Dit voorstel is gezamenlijk voorbereid, in de (loop van de) week van 18 maart steeds duidelijker werd dat het niet mogelijk bleek om tot een haalbaar en betaalbaar aanbod voor bewoners te komen. Voor ons was het belangrijk om het voorstel te beoordelen op de gevolgen voor bewoners en de communicatie in te richten op goede en tijdige informatievoorziening van bewoners en raad. In het overleg van 4 april zouden partijen ook afspraken maken over de wijze van communiceren over het besluit. Het besluit van Eneco om de samenwerking te beëindigen, kwam dus niet als een verrassing. Het eenzijdig bepaalde moment waarop Eneco met het nieuws naar buiten trad daarentegen wel. Dit was tegen de afspraken in. Het bestuurlijk overleg heeft daarmee niet meer zoals beoogd plaatsgevonden: er is geen gezamenlijk besluit meer genomen.

a. Zo nee, wat heeft het college gedaan om dit te voorkomen?

Antwoord: Zie antwoord 1 hierboven: we hebben samen met betrokken partijen toegewerkt naar besluitvorming. M.n. vanaf de week van 18 maart is er intensief ambtelijk contact geweest tussen de gemeente, Eneco en de woningcorporaties over het voorstel voor het bestuurlijk overleg en de wijze van communicatie. Tot op het laatste moment was er geen indicatie dat Eneco zelfstandig naar buiten zou gaan.

b. Zo ja, hoe kan het dat het college dit niet zag aankomen?

Antwoord: We hebben afgelopen periode duidelijke afspraken voorbereid over de beëindiging van de samenwerking en hoe we hierover gezamenlijk zouden communiceren. In de week van 18 maart begon het ernaar uit te zien dat er geen haalbaar en betaalbaar aanbod voor bewoners voor uitbreiding van het warmtenet zou gaan komen, en is daarom gewerkt aan een voorstel voor het bestuurlijk overleg en aan afstemming tussen alle partijen over de communicatie hierover naar buiten. Daarbij was de opstelling van alle betrokken partijen dat gezamenlijk een besluit genomen zou worden in het bestuurlijk overleg van 4 april. Eneco heeft zich niet aan deze afspraken gehouden door, zelf een persbericht naar buiten te brengen, voordat het bestuurlijk overleg had plaatsgevonden. Tot vlak voor het moment dat het persbericht werd geplaatst is er geen aanleiding geweest om aan te nemen dat Eneco zich niet aan de afspraken zou houden. Hier waren zelfs op woensdagmiddag 3 april in contacten met Eneco geen indicaties voor.

2. Hoe reflecteert het college op de samenwerking met Eneco en op het eenzijdig handelen in het stoppen van deze samenwerking door Eneco?

Antwoord: We betreuren de manier waarop Eneco heeft gehandeld. De afspraken die partijen hadden gemaakt, voorzagen in een zorgvuldige manier om dit besluit aan uw raad en de bewoners van Overvecht-Noord kenbaar te maken. Het eenzijdig handelen in de communicatie door Eneco heeft verwarring en onduidelijkheid veroorzaakt, dit had voorkomen kunnen worden. De afgelopen zeven jaar hebben Eneco en de gemeente samengewerkt; met name het afgelopen jaar was de samenwerking met Eneco intensief. Ondanks uiteenlopende belangen is er constructief gewerkt aan een haalbaar en betaalbaar aanbod. Het inzicht van partijen dat de grote inspanningen uiteindelijk niet konden leiden tot het gewenste resultaat, is heel teleurstellend. Maar het was wel een inzicht dat betrokken partijen in aanloop naar het bestuurlijk overleg deelden. Het feit dat de beëindiging op deze wijze in de openbaarheid terecht is gekomen, doet wat ons betreft geen recht aan de manier van samenwerken van de afgelopen jaren.

3. Waren er in de afgelopen maanden of weken al spanningen in de relatie met Eneco?

Antwoord: De samenwerking tussen partijen was de afgelopen maanden intensief en de weg naar een haalbaar aanbod was hobbelig. Er zijn stevige gesprekken gevoerd en dat is gebruikelijk bij projecten waarin de belangen groot zijn. Er is echter nooit een sfeer ontstaan waarin het vermoeden bestond dat er geen vertrouwen meer was over gemaakte afspraken. Wel was er onvrede bij de corporaties en de gemeente over het gebrek aan transparantie vanuit Eneco over de businesscase en de volatiliteit van de uitkomsten van de businesscase. Dit betrof een inhoudelijke discussie en had geen gevolgen voor de relatie.

4. Was deze uitkomst, een onhaalbare business case, van tevoren niet zien aan te komen, aangezien de samenstelling van het type woningen in dit gebied niet/nauwelijks is veranderd?

Antwoord: Partijen wisten vanaf het begin dat het een complexe puzzel zou worden om binnen de gestelde randvoorwaarden van partijen (waaronder een eigen bijdrage van 0 euro) te komen tot een haalbaar aanbod. Dit hebben we onder meer met uw raad gedeeld in de Tussenrapportage uitvoeringsprogramma Overvecht-Noord Aardgasvrij en ontwikkelingen m.b.t. buurtinitiatieven van 23 november 2023. Er is een jaar gewerkt aan het ontwikkelen van een aanbod. In de loop van dat jaar hebben we met elkaar steeds gezocht naar optimalisaties. Die werden soms ook gevonden, maar wogen niet op tegen tegenvallers en risico’s die op de gemeente werden afgewenteld. Daarbij bleek ook dat de uitkomsten uit de businesscase heel volatiel waren. In januari van dit jaar is in gezamenlijkheid besloten om de optie van een verkleind plangebied te onderzoeken. Ook dit bleek niet tot het gewenste resultaat te leiden. Dat het onhaalbaar zou zijn, werd pas gedurende de afgelopen weken duidelijk. Het type aan te sluiten woningen is slechts een onderdeel van de reden waarom dit project financieel uitdagend is. De belangrijkste voorwaarde voor de gemeente is dat een alternatief voor aardgas voor de meeste bewoners niet duurder mag zijn dan aardgas. Voor het warmtenet in Overvecht-Noord hebben we dat vertaald naar een eigen bijdrage van nul euro en een energierekening die voor de meeste bewoners goedkoper of gelijk blijft. Betaalbaarheid is immers zowel voor uw raad als voor de bewoners van de wijk het belangrijkste uitgangspunt. De afgelopen weken werd duidelijk dat dit niet ging lukken. Daarnaast bleek de verdeling van de risico’s en meerkosten uit balans te raken en was er een spanning tussen de behoefte bij gemeente en corporaties aan transparantie van de businesscase. Zie ook de raadsbrief van 4 april jl.. Deze optelling van complexiteit heeft tot de conclusie geleid dat het voortzetten van de zoektocht geen zin meer had.

5. Wanneer was het moment waarop duidelijk werd dat de betaalbaarheid van de stadsverwarming voor Overvecht-Noord onder druk kwam te staan?

Antwoord: Vanaf het moment dat partijen concreet gingen samenwerken om te komen tot een haalbaar en betaalbaar aanbod (juni 2023, het moment waarop de aanvraag voor de Warmtenetten Investeringssubsidie, WIS werd gedaan), was duidelijk dat het een complexe puzzel zou worden. De zoektocht naar een haalbaar en betaalbaar aanbod heeft veel besparingen opgeleverd. Zo is er veel tijd geïnvesteerd in het onderzoeken hoe de aanleg van het warmtenet geïntegreerd kon worden in de vervangingswerkzaamheden voor het riool. Ook de mogelijkheid om de PAW-gelden in te zetten als voorfinanciering en garantie heeft veel tijd gekost. De besparing die hiermee ingerekend kon worden was aanzienlijk. Daartegenover stonden tegenvallers die verwerkt moesten worden (inflatiecijfers, bepaalde investeringen van Eneco bleken niet subsidiabel, een grote aansluiting viel weg, rekenregels uit de concept-Wcw vielen nadelig uit). Begin dit jaar werd duidelijk dat het vastrecht met een zeer groot bedrag was gestegen, waardoor de maandelijkse kosten voor warmte een stuk hoger uitkwamen dan aardgas. Dit telde op bij de problemen die we al hadden om een aantrekkelijk aanbod te ontwikkelen. Het totale traject waarin de plussen en de minnen zijn onderzocht, uitgevoerd en in de businesscase zijn verwerkt, in combinatie met het uitvoeren van een second opinion heeft een klein jaar geduurd. Het besluit om dit traject te beëindigen is dus niet lichtzinnig genomen. Pas in de week van 18 maart werd meer en meer duidelijk dat verder zoeken naar een haalbaar en betaalbaar aanbod geen zin meer had.

Verder willen de fracties weten hoe dit bestuurlijk nu effect heeft, zowel richting Eneco als vooral ook richting de buurtbewoners en de verantwoording naar de raad.

6. Hoe gaat de reactie van het college zijn op het persbericht? Hoe gaat het gesprek worden opgepakt?

Antwoord: Op woensdagmiddag 3 april zijn we verrast door het persbericht van Eneco. We waren met name ontstemd dat bewoners in Overvecht-Noord het nieuws hierdoor uit de media moesten vernemen. De communicatieplanning die we zouden volgen na het te nemen besluit in het bestuurlijk overleg van 4 april is vervolgens versneld uitgevoerd. We zijn direct aan de slag gegaan om een wijkbericht te versturen naar bewoners. We hebben dezelfde avond desgevraagd een korte reactie op persvragen gegeven. De raadsbrief is donderdagochtend 3 april verzonden naar uw raad. We hebben door de noodzakelijke snelheid onze gesprekspartners (waaronder de corporaties) onvoldoende vooraf actief ingelicht. Dat vinden we vervelend. Afgelopen donderdag vond het bestuurlijk overleg plaats, waarin partijen de beëindiging van de samenwerking wilden bekrachtigen. Dit overleg is doorgegaan met een gewijzigde agenda. Wij hebben in dit overleg richting Eneco ons ongenoegen geuit over het besluit van Eneco om tegen de afspraken in een nieuwsbericht te sturen.

7. Wat betekent dit persbericht voor Overvecht-Noord?

Antwoord: Het persbericht heeft voor veel verwarring en onduidelijkheid gezorgd. Met een gezamenlijke communicatiestrategie zoals we hadden afgesproken met partijen hadden we dit grotendeels kunnen voorkomen. We gaan de komende maanden nadenken over een andere koers. Daarover berichten we uw raad uiterlijk in het vierde kwartaal van dit jaar.

8. Hoe is het geld dat vanuit het Rijk en de Provincie is gekomen voor aardgasvrij Overvecht Noord tot nu toe besteed? (Zie: 2024 jaarplan begroting Energietransitieplan (8 miljoen alleen al voor Overvecht) (12104848/240702/PM))

Antwoord: Het projectbudget bestaat uit 3,75 miljoen vanuit gemeentelijke middelen (het voormalig coronamaatregelenpakket Investeren met maatschappelijk rendement) en subsidie van het ministerie van BZK ter grootte van 4,705 miljoen (PAW-gelden). Dat is gezamenlijk 8,455 miljoen euro. Dit 4 bedrag is bedoeld voor de uitvoering en is nog niet uitgegeven en is opgenomen in de reserve aardgasvrije wijken. Er zijn geen provinciale middelen beschikbaar geweest voor dit project. De totale plankosten (onderzoek en uren) voor het project Overvecht-Noord die zijn uitgegeven tot en met 2024 bedragen 3,16 miljoen euro waarbij het zwaartepunt op de laatste vier jaar lag. Ze zijn bekostigd uit de gemeentelijke middelen die zijn opgenomen in het programma Klimaatvriendelijke stad, onderdeel Energietransitie. Daarnaast is er nog 0,285 miljoen aan plankostenbudget uit de PAW-middelen beschikbaar in de reserve aardgasvrije wijken.

9. Wat is de financiële en technische impact van het terugtrekken van Eneco? Ook met het oog op de financiën uit het Rijk?

Antwoord: Als deelnemer aan het programma aardgasvrije wijken uit de eerste ronde hebben we de 4,705 miljoen euro als een decentralisatie-uitkering ontvangen. Er zijn in deze eerste ronde geen voorwaarden verbonden aan het uitgeven van deze gelden. Er is dus geen financiële impact in de zin dat we gelden terug moeten storten. Daarnaast heeft Eneco de Warmte investeringssubsidie (WIS-subsidie) toegekend gekregen voor het project Overvecht-Noord. Deze subsidie is nu niet meer beschikbaar voor Overvecht-Noord. Mocht er een nieuw plan zijn voor Overvecht-Noord met een warmtenet, dan kan de aanbieder daarvan een nieuwe aanvraag doen. Op dit moment wordt het totaal beschikbare landelijke WIS-budget door alle aanvragen overschreden.

10. Hoe gaat de wethouder communiceren met de bewoners, met name de eigenaren van koopwoningen, MKB-bedrijven en burgers die al 7 jaar in onzekerheid verkeren?

Antwoord: Op 9-4 is een wijkbericht bezorgd bij alle bewoners in Overvecht-Noord met een gasaansluiting. In dit wijkbericht geven we aan dat er op dit moment geen aanbod komt voor de overstap naar een warmtenet. Voor de Vechtdijk en het Antoniuskwartier & Klopvaartbuurt-Zuid hebben we een aparte brief gemaakt. Voor deze deelgebieden is een warmtepomp meer geschikt, maar aangezien we naar het gehele gebied kijken doen we ook daar nu geen gemeentelijk aanbod. Daarnaast organiseren we vier bijeenkomsten in april in de wijk om het gesprek aan te gaan met wijkbewoners en vragen te beantwoorden.

Naast de financiële consequenties willen we graag ook zicht op de inhoudelijke gevolgen voor de keuze in warmteoplossingen voor Overvecht-Noord.

11. Welke impact heeft dit voor de klimaatdoelstellingen?

Antwoord: De doelstelling om in 2030 volledig aardgasvrij te zijn in Overvecht-Noord moeten we helaas loslaten. In die zin vertragen we en het is op dit moment onduidelijk of we deze achterstand de komende jaren kunnen inlopen.

12. Heeft het college een alternatief plan? Zeker als het terugtrekken van Eneco geen verrassing is? Zo nee, waarom heeft het college die niet?

Antwoord: In de raadsbrief Tussenrapportage uitvoeringsprogramma Overvecht-Noord Aardgasvrij en ontwikkelingen m.b.t. buurtinitiatieven van 3 november 2023 hebben we al aangegeven dat “mocht het desondanks onverhoopt niet lukken om tot een haalbaar en betaalbaar aanbod te komen, we moeten nadenken over alternatieve scenario's. Daarom gaan we verkennen hoe alternatieve scenario's voor Overvecht-Noord eruit kunnen zien. We hebben de buurtinitiatieven uitgenodigd om hierover mee te denken. Gezien de problemen op het elektriciteitsnet gaat het hier om scenario's die niet uitsluitend 5 uitgaan van all electric-oplossingen.” Nadat we samen met Portaal, Woonin en Eneco “alles op alles hebben gezet om het warmtenet te laten slagen”, gaan we nu met de concrete uitwerking van een alternatief plan aan de slag. Zoals gemeld in de raadsbrief van 4 april jl. informeren wij u uiterlijk in Q4 2024 over de zoektocht naar een nieuw perspectief. Daarbij betrekken we de meest recente inzichten uit de herijking van de Transitievisie Warmte.

Vanuit de buurt zijn eerder ook initiatieven ondernomen en zelfs plannen uitgewerkt.

13. Aangezien dit traject (met Eneco) een van de belangrijkste argumenten was om het participatieproces van de inwonerinitiatieven 'Klopvaart Aardgasvrij' en 'Nieuwe Energie voor de Vechtzoom' niet verder te steunen, hoe kijkt het college daar nu tegenaan? Is het college nu wel weer bereid om het inwonertraject (financieel) te ondersteunen?

Antwoord: We hebben in de raadsbrief van 3 november jl. vastgesteld dat de oplossing die de buurtinitiatieven voorstaan, leidt tot hoge investeringen aan de voorkant. Dit vinden we onwenselijk, omdat de oplossing daarmee niet voor iedereen haalbaar en betaalbaar is. Voor de overstap naar collectieve warmte was er nog een onrendabele top van €6.000. Na deze overstap zouden bewoners op natuurlijke momenten hun woning verder kunnen verduurzamen. De investeringskosten van het all electric scenario liggen tussen €20.000 en €50.000. Dit is dus zeker geen oplossing die aan het gestelde kader voldoet. We gaan nu opnieuw naar de mogelijke oplossingen voor de gehele wijk kijken. Daar nemen we de buurtinitiatieven zeker in mee. Echter, we hebben niet het voornemen om voor het specifieke gebied van de buurtinitiatieven middelen beschikbaar te stellen, omdat middelen voor andere delen van de wijk dan te veel beperkt worden.

14. De wethouder ontraadde moties die gingen over het ondersteunen van lokale warmte-initiatieven. Hoe kijkt zij daar nu op terug?

Antwoord: In de raadsbrief van 3 november hebben we toegelicht waarom het alternatief van de buurtinitiatieven niet voldoet aan onze uitgangspunten op het gebied van onder meer betaalbaarheid, schaalbaarheid en ontzorgen van bewoners. De in die brief genoemde argumenten zijn nog steeds valide. Wel gaan we de komende periode met de buurtinitiatieven in gesprek. We nemen daarin de inzichten uit de herijking van de Transitievisie Warmte mee.

15. Zou dit de kansen voor lokale energie-initiatieven (met alternatieve warmte-) oplossingen weer kunnen vergroten?

Antwoord: We betrekken de buurtinitiatieven graag bij het maken van een nieuw plan voor het hele gebied Overvecht-Noord, zoals we ook al hebben aangegeven in de raadsbrief van 3 november. Daarbij betrekken we ook de meest recente inzichten van de herijking van de Transitievisie Warmte.

16. Is het college bereid om opnieuw met hen om tafel te gaan?

Antwoord: Ja, we zijn altijd bereid om in gesprek te gaan met bewoners. Zoals aangegeven in de raadsbrief van 3 november, hebben we de buurtinitiatieven uitgenodigd om mee te denken over alternatieve scenario’s voor Overvecht-Noord.

Tot slot.

17. Eerder is door de raad uitgesproken dat de afhankelijkheid van één enkele grote partij niet wenselijk is. Hoe kijkt het college hier nu tegen aan? Is het college hierin van mening veranderd?

Antwoord: Binnen warmtenetten is er inderdaad altijd sprake van een monopolistische situatie. In een groot deel van de stad ligt de keuze nog open. De concept Wet collectieve warmte (Wcw) geeft gemeenten positie om warmtebedrijven aan te wijzen en bepaalt dat warmtebedrijven in meerderheid in publieke handen moeten zijn. Aangezien Eneco desgevraagd heeft aangegeven dat het voor hen geen mogelijkheid is om te participeren op basis van een ontbrekend concreet wettelijk perspectief en door politieke onzekerheid, waarover wij u op 12 maart jl. informeerden in de raadsbrief ‘Reactie Eneco op verzoek tot samenwerking’, oriënteren wij ons sterker dan voorheen op de oprichting van een publiek warmtebedrijf als ruggengraat voor de warmtetransitie in Utrecht. Hierover wordt uw raad binnenkort nader geïnformeerd. Er zullen echter ook locaties heel dichtbij het net van Eneco zijn, waar het toch voor de hand ligt dat dit net een rol speelt in een toekomstige oplossing.

18. Hoe wil het college nu verder gaan?

Antwoord: De samenwerking met Eneco in Overvecht-Noord is beëindigd. Dit betekent niet dat het project Overvecht-Noord daarmee is beëindigd. Er ligt nog steeds een opdracht van uw raad om deze wijk aardgasvrij te maken. Een gevolg van het beëindigen van de samenwerking met Eneco is wel dat we 2030 misschien los moeten laten. We gaan ons de komende maanden daarom richten op een wijziging van de koers van het project. We gaan een aantal scenario’s verkennen waarin verschillende
perspectieven in beeld worden gebracht. Via buurtbijeenkomsten halen we de meningen, zorgen en ideeën van bewoners op en die geven we een plek in de verschillende scenario’s. Eneco blijft als eigenaar van het bestaande warmtenet een belangrijke partner in de energietransitie in onze gemeente. De mogelijkheden die de Wcw ons gaat geven en de manier hoe deze wet de positie van Eneco kan wijzigen, betrekken we in deze scenario’s.

19. Wil het college deze vragen beantwoorden voor het spoeddebat in de commissie EDVW?

Antwoord: Ja.

Jantine Zwinkels (CDA Utrecht)
Maarten van Heuven (Partij voor de Dieren)
Gertjan te Hoonte (Utrechtse VVD)
Charlotte Passier (Volt Utrecht)
David Bosch (UtrechtNu!)
Gert Dijkstra (EenUtrecht)
Miraç Usta (DENK Utrecht)
Kirsten Alblas (ChristenUnie)