Schrif­te­lijke vragen De toekomst van de Bibli­o­theek in Utrecht

Indiendatum: 6 feb. 2024
Antwoorddatum: 5 mrt. 2024

Schriftelijke vragen 28/2024

Utrecht is een echte bibliotheekstad! Afgelopen weken konden we daar niet omheen tijdens de drukbezochte nationale voorleesdagen, maar eerder was er ook de opening van meerdere bibliotheken op school, het net gelanceerde ‘Burgerschapshuis’ in de bibliotheek en in december 2023 het vieren van de 2.000.000e bezoeker van het jaar! In november 2023 stuurde het college de raad een raadsbrief over de ontwikkelingen rondom de bibliotheek. Met daarin onder andere informatie over de zogenoemde ‘SPUK’ aanvraag, de sluiting van de locatie ‘Waterwin’ en een aantal beleidsmatige ontwikkelingen. Eerder ontvingen we al informatie over de (eerste) ambities rondom de bibliotheek op school. De onderstaande fracties hebben daarover verschillende vragen.

1. Heeft het college n.a.v. de eerste (afgewezen) SPUK aanvraag gekozen voor een andere insteek bij de tweede aanvraag, waardoor we als gemeente Utrecht nu mogelijk wel in aanmerking komen? Zo ja, wat was deze insteek? Zo nee, waarom niet?

Antwoord: Nee. De reden hiervoor is dat de aanvragen niet op inhoudelijke argumenten zijn afgewezen, maar omdat andere gemeenten een hoger aantal punten scoorden op de kenmerken gemiddelde afstand tot een bibliotheek, onderwijsachterstand, sociaaleconomische status en het percentage laaggeletterdheid.

2. Heeft de gemeente inmiddels zicht op de uitslag van de tweede SPUK aanvraag?

Antwoord: Wij verwachten uiterlijk half maart 2024 bericht of de aanvraag is toegekend en zullen u zo gauw bij
ons de uitslag bekend is hierover informeren.

3. Is er al een specifieke bestemming voor de SPUK middelen wanneer we deze ontvangen, of worden deze middelen pas ‘bestemd’ in de nog te ontvangen visie op de bibliotheek? Dan wordt in de brief genoemd dat de locatie Waterwin is gesloten.

Antwoord: De aanvragen voor de vier vestigingen (Leidsche Rijn Centrum, Kanaleneiland, Hoograven en Overvecht) zijn gericht op het verruimen van openingstijden, het aantrekken van meer bezoekers en samenwerkingspartners, het verbeteren van faciliteiten en het intensiveren van het wijkprogramma.

4. Welk effect heeft de sluiting van de locatie Waterwin volgens de bibliotheek en de gemeente gehad? Hoe hebben inwoners hier bijvoorbeeld op gereageerd en ziet de bibliotheek bij locaties in de omgeving een stijging van het aantal bezoekers of zijn bezoekers die naar Waterwin gingen nu ‘weggevallen’? Het college geeft aan dat er vanwege het nieuwe proces van beleidsstukken (‘De Utrechtse Standaard’) is gekozen om de visie op de bibliotheek pas in Q2 2024 met de raad te delen, i.p.v. de eerder voorgestelde Q4 2023. Dit is een uitstel van (naar verwachting) een half jaar.

Antwoord: Sinds zaterdag 17 februari jl. heeft Jeugdbibliotheek Waterwin haar deuren definitief gesloten. Dit verliep rustig; de bibliotheek heeft enkele reacties ontvangen op haar besluit. Op de uitleg over waarom de vestiging sluit wordt begripvol gereageerd. In hetzelfde pand, bij OBS Waterrijk, is sinds 1 september 2023 de Bibliotheek op School) gestart. Of bezoekers nu daar naartoe gaan of naar andere vestigingen, dat weten we nog niet. Daar is de sluiting nog te recent voor.

5. Is hier behalve proceskeuze (die duidelijk naar voren komt in de brief) ook nog een inhoudelijke reden voor geweest? De raad wacht inmiddels al sinds 2022 op een toekomstperspectief voor de bibliotheek die ook resulteert in mogelijke andere indicatoren voor de P&C cyclus, een duidelijkere afbakening van de rol van de bibliotheek, en helderheid in de rolverdeling tussen de bibliotheek en de gemeente. Dit vraagt om een nauwe samenwerking tussen de bibliotheek en de gemeente, waarbij er ook keuzes gemaakt moeten worden. Door deze verschuiving in tijd vindt er nu weer vertraging plaats. Onderstaande fracties hebben hier zorgen over ook omdat hierdoor mogelijk financiele keuzes kunnen worden vertraagd. Keuzes die, zo bleek ook in 2022, wel nodig zijn voor een gezonde toekomst voor de bibliotheek.

Antwoord: Nee.

6. Is het college het met onderstaande fracties eens dat het uitstellen van de beleidsnota het voor de raad, zoals het nu lijkt, erg lastig maakt om al aanstaande voorjaarsnota grotere keuzes te maken die passen bij de (visie op de) toekomst van de bibliotheek? Hoe beoordeelt het college dit gegeven, welke risico’s ziet zij hierin mogelijk zelf en hoe wil zij dit ondervangen?

Antwoord: Wij begrijpen de teleurstelling over het uitstel van de beleidsnota. We erkennen dat de invoering van de nieuwe Utrechtse standaard tijd vergt en heeft geleid tot vertragin-g in het opstellen van de beleidsnota. Wij ondervangen dit door in de beleidsnota een scherp onderscheid te maken in doelstellingen die we formuleren voor de bibliotheek. We gaan in de nota uit van de financiële speelruimte zoals genoemd in de begroting en voorzien in een voorbehoud bij eventuele wijzigingen van dit financiële kader.

7. Op welke wijze is het college, richting de nieuwe visie, in gesprek met de bibliotheek over de eerder geconstateerde financiele uitdagingen die bij de bibliotheek spelen?

Antwoord: Wij voeren structureel overleg met de bibliotheek gericht op de eigen verantwoordelijkheid van de bibliotheek om een financieel gezonde en wendbare organisatie te worden. Daarbij is het uitgangspunt dat in het geval van tekorten of financiële knelpunten, de bibliotheek eerst zelf binnen de begroting van de bibliotheek naar oplossingen zoekt en keuzes maakt om uitgaven te reduceren of extra inkomsten te genereren. Wanneer deze keuzes invloed hebben op de verleende subsidieopdracht of doorwerken in de continuïteit, zijn deze onderwerp van gezamenlijke besluitvorming.

8. Zijn er inmiddels, zoals eerder toegezegd, al duidelijke(re) afspraken over de rol en verantwoordelijkheden van de bibliotheek en die van de gemeente, op het gebied van bedrijfsvoering? Zo ja: worden deze ook onderdeel van de nieuwe visie? Zo nee: waarom niet, of op welke wijze wordt de raad hier anders over geïnformeerd?

Antwoord: De samenwerkingsafspraken die bibliotheek en gemeente afgelopen periode gezamenlijk hebben opgesteld, maken conform De Utrechtse Standaard voor beleidsdocumenten vanwege het uitvoeringskarakter geen deel uit van de beleidsnota. De afspraken zullen we derhalve in een aparte nota, maar gelijktijdig met de beleidsnota, ter informatie aan uw raad aanbieden.

9. Kan het college toezeggen dat in de aangekondigde visie in ieder geval voldoende aandacht is voor de benodigde beleidskeuzes die ook moeten worden gemaakt i.h.k.v. de ‘opdracht en scope’ van de bibliotheek en de financiering die hier tegenover staat vanuit de gemeente?

Antwoord: Ja.

10. Zien het college en de bibliotheek op de korte termijn nog financiele risico’s voorliggen bij de bibliotheek? Zo ja: op welke wijze wordt hierop gehandeld door zowel de bibliotheek, als gemeente?

Antwoord: De Bibliotheek Utrecht heeft aangegeven een financieel tekort te voorzien voor 2025 en verder. Het besluit in de VJN2023 heeft voor 2024 verlichting geboden met een incidentele subsidie en een indexering die structureel doorwerkt, maar een deel van het structurele tekort blijft voor 2025 en verder bestaan. Met de bibliotheek zijn we in gesprek over keuzes die gemaakt moeten worden om een sluitende meerjarenbegroting te presenteren. Hierbij liggen verschillende scenario’s en denkrichtingen voor, waarbij we, ook vanwege de huidige financiële situatie van de gemeente, met name kijken naar inzet van opgebouwde reserves door de bibliotheek en de aangekondigde Rijksgelden die mogelijk vanaf 2025 beschikbaar komen voor de invoering van de zorgplicht voor gemeenten.

11. Hoe draagt het college er zorg voor dat de raad tijdens de VJN in 2025 wél de benodigde keuzes en besluiten kan maken met het oog op de toekomst van de bibliotheek?

Antwoord: Zie antwoord 10.

Dan over naar een mooie ontwikkeling, die recent een grote vlucht heeft gemaakt: wij zijn erg enthousiast over de beweging die in Utrecht gaande is als het gaat om de bibliotheek op school. Het is mooi dat dit ook landelijk wordt opgemerkt, en we zijn in het licht van deze ontwikkelingen dan ook benieuwd naar het volgende:

12. Welke ambitie hebben de gemeente en bibliotheek op het gebied van de bibliotheek op school? (bijv. in aantallen, resultaten)

Deze ambitie is onderdeel van de beleidsnota en de Utrechtse Onderwijsagenda 2024 - 2027 die u op 29 februari 2024 heeft ontvangen.

13. Wat zijn de eerste ervaringen met de bibliotheken op school, en op welke manier worden de mogelijke effecten hiervan gemonitord?

Antwoord: De eerste ervaringen zijn positief. De Bibliotheek op School is een landelijke aanpak die effectief bijdraagt aan de leesvaardigheid en de digitale geletterdheid. Een groeiend aantal scholen in het primair- en voortgezet onderwijs werkt intensief samen met de Bibliotheek op School. De Bibliotheken op School worden jaarlijks gemonitord, door middel van online vragenlijsten die worden ingevuld door leerlingen, docenten en leesmediaconsulenten van de bibliotheek. De resultaten van de monitor vormen input voor vervolgplannen op de school.

14. Kan het college toezeggen, als dit nog niet het geval is, de (ambities op de) bibliotheek op school expliciet op te nemen in de aangekondigde visie? De minister van OCW heeft recent ook haar steun uitgesproken voor de werkwijze van de bibliotheek op school en noemde Utrecht recent bij televisieprogramma WNL nog het landelijke voorbeeld.

Antwoord: Ja, zie ook antwoord 12.

15. Is de gemeente al in gesprek met het ministerie wat dit betekent voor (het versterken van de) samenwerking met het rijk, ook in het licht van de SPUK aanvraag? Dan, als laatste: recent kwam in het nieuws dat er een ‘Huis van Burgerschap’ wordt geopend in de bibliotheek Utrecht. Dat is mooi nieuws, zeker in een tijd waarin polarisatie toeneemt, en daarmee burgerschap steeds belangrijker wordt: zowel in het klaslokaal, als daar buiten.

Antwoord: Structurele financiering voor de Bibliotheek op School is onderwerp van gesprek met het ministerie.
Concrete toezeggingen zijn er nog niet.

16. (Hoe) is de gemeente aangehaakt op deze ontwikkeling en hoe raakt dit aan de ambities die het college zelf heeft op burgerschap in het onderwijs?

Antwoord: Burgerschap maakt onderdeel van de beleidsnota i.o. Het onlangs door de bibliotheek geïntroduceerde Huis van Actief Burgerschap is er voor zowel Utrecht als heel Nederland, en wordt vrijwel geheel gefinancierd door het VSBfonds. Het initiatief past goed in de ambities van zowel bibliotheek, onderwijs als gemeente om focus te leggen op volwaardig burgerschap van iedereen en het voorkomen van polarisatie. Ambtenaren van diverse beleidsterreinen zullen kennis maken met het Huis van Actief Burgerschap om mogelijke verbindingen te onderzoeken, denk bijvoorbeeld aan de opgave Samen stad maken.

17. Welke mogelijkheden ziet de gemeente om het huis van burgerschap samen met de bibliotheek (meer) bekend te maken door heel de stad en juist te promoten bij doelgroepen die misschien een grotere afstand voelen tot de activiteiten die hier (zouden kunnen) plaatsvinden i.h.k.v. burgerschap? (bijv. jongeren, inwoners uit wijken met een lage opkomst bij de verkiezingen)

Zie antwoord 16. Het Huis van Actief Burgerschap wordt met en door actieve bewoners(organisaties) ontworpen en ingevuld, waarbij de groepen en mensen die niet automatisch betrokken raken bijzondere aandacht verdienen. Aanvullend zou de bibliotheek graag activiteiten rondom burgerschap in de wijken organiseren, mits zij daar additionele financieringsbronnen (fondsen) voor vinden.

Berdien van der Wilt, D66
Anne Sasbrink, Partij voor de Dieren
Maartje Vermeulen, GroenLinks