Schrif­te­lijke vragen Gevolgen en impact einde samen­werking LVV met Rijk

Indiendatum: 26 nov. 2024

Schriftelijke vragen 197/2024

Op 4 september heeft de Minister aangekondigd ‘de convenanten met de LVV-gemeenten per 1 januari 2025 op te zeggen en het bijbehorende mandaatbesluit per dezelfde datum in te trekken”. Dit houdt in dat de financiering voor de Landelijke Vreemdelingen Voorziening of bed-bad-broodregeling wordt stopgezet, maar ook dat samenwerking met de gemeenten eindigt. De uitvoerbaarheid om op de Utrechtse werkwijze te voorzien in menswaardige opvang komt hierdoor onder grote druk te staan. De gevolgen zijn groot voor het welzijn van (ongedocumenteerde) bewoners, zorg, de veiligheid en openbare orde in de stad en de daarbij behorende financiële consequenties. In de eerste meeting op 26 september met de minister heeft de VNG middels de Landelijke Regietafel Migratie en Asiel aangegeven op welke bezwaren deze maatregel stuit. Zo pleit zij voor zorgvuldigheid, uitvoerbaarheid en tijdig overleg op zaken die decentraal geregeld worden.

De ChristenUnie, EenUtrecht, Student&Starter, D66, PvdA, Volt en PvdD zijn van mening dat deze disproportionele maatregelen de rechtszekerheid en de zorgplicht voor alle inwoners van Utrecht schaadt en tevens de samenwerking tussen partnerorganisaties, Rijk en gemeenten onderling ondermijnt. Graag willen we een beter beeld krijgen van de gevolgen en impact op de stad en haar inwoners door de volgende vragen:

Kosten LVV
In de raadsbrief over de Gevolgen van het Hoofdlijnenakkoord zijn de scenario’s gedeeld over de financiering van de LVV. Daarbij is ingezet op behoud van de huidige LVV-opvang.
1. Kan het college een totaaloverzicht geven van de kosten die gemaakt worden voor opvang en begeleiding van ongedocumenteerde cliënten? Graag ontvangen we een overzicht van kosten per beleidsveld waar deze maatregel impact op heeft.
2. Hoeveel ongedocumenteerden zouden in elk scenario (niet) geholpen c.q. (geen) onderdak gegeven worden? In hoeverre blijft de huidige opvangcapaciteit van 235 bedden behouden? Wat zijn de specifieke gevolgen van de toegang tot zorg en begeleiding voor deze groep? Wat zijn de gevolgen voor het aantal fte in de LVV-keten om de opvang en de ondersteuning te kunnen realiseren?

De maatschappelijke kosten voor daklozen, waarvan 20% ongedocumenteerden, ten tijde van de mensonterende “Tunnel” zijn geschat op 80.000-100.000 EUR per persoon/per jaar. Voorkomen van dakloosheid is beter dan genezen. Kosten-batenanalyses tonen aan dat effectieve opvang een beroep op dure voorzieningen helpt voorkomen. Elke euro geïnvesteerd in preventieve maatschappelijke opvang levert 3 euro op.
3. De kosten voor continuering van de LVV-opvang in de huidige variant zijn 6 miljoen euro per jaar. Bij benadering, wat zijn de kosten voor de stad als er geen preventieve opvang is en hogere kosten ontstaan op relevante domeinen zoals zorg, veiligheid en welzijn? Wat is de verhouding tussen preventieve opvangkosten en handhavingskosten achteraf?

Impactonderzoek naar effectieve inzet publieke middelen opvang
Er is weinig recent onderzoek voorhanden naar de werkelijke impact van LVV-opvang of -in bredere zin- maatschappelijke opvang in Utrecht. Uit onderzoek blijkt wel dat opvang goedkoper is dan op straat overleven en dat aanmerkelijk hogere kosten op andere domeinen zoals zorg en veiligheid worden vermeden. Om de impact van maatschappelijke opvang, waaronder LVV, in kaart te brengen is een uitvoeriger onderzoek wellicht een juist instrument, bijvoorbeeld een kosten-batenanalyse naar het (social) return on investment.
4. Is het college bereid een impactonderzoek te laten uitvoeren naar de effectieve inzet van publieke middelen voor maatschappelijke opvang te overwegen, specifiek met inbegrip van de LVV en de bredere maatschappelijke gevolgen? Zo ja, kan dit onderzoek worden uitgevoerd in samenwerking met andere grote steden, het Rijk en onafhankelijke onderzoeksinstituten? Op welke termijn verwacht het college een dergelijk onderzoek te kunnen starten en resultaten te kunnen delen?

Samenwerking Rijk – financiering en gegevens
5. Klopt het dat naast de beëindiging van de financiering LVV ook de samenwerking en informatievoorziening in het Lokale Samenwerkingsoverleg (LSO), als onderdeel van de LVV met het Rijk en maatschappelijke organisaties, stopgezet wordt?
6. Kan er op een andere wijze alsnog worden samengewerkt naar een oplossing of werkbare afspraak met deze partijen? Wat betekent dit voor de opvang van ongedocumenteerden en hun perspectief?
7. Is er zonder deze samenwerking nog zicht op dossiers van ongedocumenteerden, wie zij zijn of welke zorg of begeleiding (juridisch, doormigratie of terugkeer) nodig is? Op welke wijze kan deze informatie alsnog verkregen worden?

Werkbaar alternatief
Voor gemeenten is het van groot belang om opvang en begeleiding te kunnen blijven bieden aan ongedocumenteerden om te voorkomen dat deze groep op straat belandt. De beëindiging van de LVV kan pas opgeschort worden als er door het kabinet een werkbaar alternatief voor omgang van deze groep is geïmplementeerd, zodat het welzijn van alle inwoners gegarandeerd blijft. Daarbij lijkt de minister de achtergrond van de betrokken regeling te negeren: regelmatig lukt het niet om uitgeprocedeerden te laten terugkeren (o.a. staatlozen, medische of oudere migranten) en dat zij zonder opvang dakloos worden, gaan zwerven en buiten beeld van de overheid raken. In navolging van een recent aangenomen motie zou er met gemeenten gewerkt worden aan een plan om dakloosheid te voorkomen.
8. Is bij het college bekend welk werkbaar alternatief de minister voorstelt? Zo ja, hoe ziet dat eruit? Past dit alternatief binnen de Utrechtse werkwijze? Zijn er voldoende financiële middelen beschikbaar gesteld en is er overleg gevoerd over de uitvoering?

Impact bedbadbrood-regeling in andere LVV-steden
Inmiddels is bekend dat Rotterdam stopt met de LVV opvang en er ook vanuit gaat dat andere LVV- steden de opvang van deze ongedocumenteerden voor hun rekening nemen. In reactie hierop besloot Den Haag een bedbadbrood-regeling juist te starten.
9. Weet u in hoeverre ongedocumenteerden niet langer in Rotterdam en regio op andere wijze ondergebracht kunnen worden? Verwacht u dat Utrecht en regio hieraan bijdraagt door deze ongedocumenteerden van onderdak of andere ondersteuning te voorzien? Waarom wel of niet?
10. Heeft Rotterdam met de minister maatwerk voor zeer zieke ongedocumenteerden overeengekomen en geldt deze afspraak dan ook voor andere LVV-steden?
11. Hebben de pilotsteden onderling contact gehad over de implicaties van dit besluit? Is het college in overleg met andere LVV/bbb-steden? Zo ja, kunt u deze delen?

Zorgplicht Rijk en Gemeenten
Ook Europese regelgeving verlangt een minimum aan sociale bescherming voor ongedocumenteerden. Bij het nemen van deze maatregel zijn niet alle relevante perspectieven en belangen doorzien, benoemd en gewogen. Ook zijn mogelijk Europeesrechtelijke grenzen genegeerd. Op 3 oktober heeft het Hof een nieuw baanbrekende uitspraak over de bedbadbrood-regeling gedaan in het Changu-arrest. Die oordeelde dat de menselijke waardigheid in gevaar komt als de overheid een illegaal verblijvende derdelander, die nog niet is uitgezet, op straat zet zonder hem of haar te helpen met basisbehoeften, onderdak (bed), wassen (bad) en eten (brood). Deze uitspraak kan tot gevolg hebben dat het besluit tot beëindigen van de LVV-opvang uitgesteld dan wel teruggedraaid wordt en opvang voor ongedocumenteerden mogelijk blijft.
12. Is het college hiervan op de hoogte en hoe interpreteert zij deze uitspraak in relatie tot de zorgplicht van het Rijk dan wel de gemeente voor haar inwoners? Kan deze uitspraak betekenen dat kosten die de gemeente Utrecht nu moet maken met terugwerkende kracht verhaald kunnen worden op het Rijk?
13. Is het college bereid in haar lobby middels VNG dan wel de Landelijke Regie Tafel op de consequenties van dit arrest te wijzen?
14. Zijn er andere (juridische) mogelijkheden voor de gemeente Utrecht om de staat te wijzen op haar verantwoordelijkheid tot zorgplicht voor dakloze ongedocumenteerden en het hen in staat stellen grondrechten effectief in te kunnen roepen? Zo ja, overweegt het college een dergelijke route?

Handhaving
Ook de Politie heeft haar zorgen geuit over de gevolgen van sluiting LVV op verhoogd risico van kwetsbaarheid, criminaliteit en uitbuitingssituaties of mensenhandel.11
15. Welke concrete zorgen en verhoogde risico’s signaleert de burgemeester in Utrecht? Welke toename en risico’s ziet zij na sluiting of versobering van de LVV-opvang in Utrecht voor ongedocumenteerden? Welke meerwaarde ziet zij in de preventieve LVV-opvang in Utrecht toelichten in relatie tot genoemde risico’s?

Een andere recente maatregel betreft de sluiting van kliniek Veldzicht, de enige behandelkliniek waar asielzoekers kunnen verblijven met ernstige psychische problemen. LVV-partnerorganisaties hebben gewaarschuwd voor weigering van te zware gevallen in de opvang.12 De Gemeente Amsterdam uitte haar zorgen over de potentiele toename kwetsbare mensen met ernstige psychische problemen op straat.13 Daarnaast zijn samenwerkingsafspraken vastgelegd in een convenant tussen o.a. CTP Veldzicht, COA en andere belanghebbende partijen. Dit convenant loopt af op 1 december 2024.14
16. In hoeverre is het college op de hoogte van dit besluit? Wat is de actuele stand van zaken van de zorg voor vreemdelingen met ernstige psychiatrische problematiek? Is er al een toename te zien op straat van deze kwetsbare personen die passende zorg nodig hebben? Hoe en met welke partijen kan geanticipeerd worden op verschillende scenario’s, inclusief de sluiting van Veldzicht? Welke afspraken kan het college hierover met het Rijk of andere LVV/bbb-steden maken?
17. Heeft het college reeds zicht op de uitkomsten van het onderzoek naar opvang door Veldzicht dat voor 1 december afgerond zou zijn? Zo ja, welke gevolgtrekking verbindt zij daaraan?

Rik van der Graaf – Tabasum Westra, ChristenUnie
Louise de Vries – Sjaak van Bemmel, Partij voor de Dieren
Gert Dijkstra – Oumar Barry, EenUtrecht
Ruben Snijder – Lars van Rooij, Student&Starter
Venita Dada-Anthonij, D66
Hester Assen, PvdA
Ruud Maas – Beau Nederhand, Volt