Schrif­te­lijke vragen Inlich­tin­gen­dienst van politie bespi­o­neert illegaal onschuldige burgers

Indiendatum: 25 mei 2023

Schriftelijke vragen 101/2023

Op 15 mei 2023 verscheen het artikel ''Inlichtingendienst van politie bespioneert illegaal onschuldige burgers''1 waarin staat dat de politie al jaren onwettige informatie verzamelt over onschuldige Nederlanders, zoals mensen die zich geweldloos inzetten voor dierenrechten, het klimaat of simpelweg omdat mensen islamitisch zijn. Dit onwettige verzamelen van gegevens wordt gedaan door het Team Openbare Orde Inlichtingen (TOOI). Het TOOI maakt zich volgens het artikel schuldig aan infiltratie in groepen, het stiekem volgen van onschuldige mensen, het volgen wat mensen online doen, het betalen van informanten voor informatie over burgers, waarbij ook in het geheim ´risicoprofielen´ worden gemaakt.

Een van de voorbeelden is een vreedzame en aangekondigde demonstratie van dertig man welke door het TOOI werd aangemerkt als 'milieu-extremisme'. Vervolgens zijn participerende burgers vervolgens een zogenaamde ´CTER` code achter hun naam in de registratiesystemen van de politie opgenomen om hen te brandmerken als ´mogelijk risico voor de verstoring van de openbare orde´. Bij personen met zo'n code achter de naam gaat de politie sneller over tot het gebruik van geweldsmiddelen zoals het gebruik van handboeien. Agenten op straat worden gevraagd om zoveel mogelijk informatie over CTER-personen te noteren en de politie deelt die CTER-informatie vervolgens weer met binnenlandse- en buitenlandse opsporingsdiensten zoals Europol en Interpol.

Dit is schrijnend. Zeker omdat de wettelijke basis ontbreekt. Waar de controle op het strafrechtelijk
inwinnen van informatie is geregeld door uitgebreide regelgeving, betrokkenheid van een officier
van justitie of een rechter-commissaris, is er nauwelijks tot geen controle op het geheim inwinnen
van informatie voor de openbare orde.

Het onderzoek stelt bovendien ook dat burgemeesters de verantwoordelijkheid hebben voor
toezicht op het handelen van het TOOI, maar dat dit nu nauwelijks gebeurt. Er worden
vraagtekens gezet bij of burgemeesters in Nederland zich hier bewust van zijn.

De fracties van GroenLinks, D66, PvdD en BIJ1 zijn geschokt over deze praktijken, zien hierin een
‘chilling effect’ op activisme en demonstraties in het algemeen, en oordelen dat deze surveillance
praktijken zonder toetsing op zeer gespannen voet staan met mensenrechten. De fracties vinden
dat een vermoeden voor verstoring van openbare orde volstrekt onvoldoende is voor ernstige
inbreuken op de privacy en hebben hierover de volgende vragen:

1. Is het Team Openbare Orde Inlichtingen (TOOI) in Utrecht actief, of actief geweest?

2. Hoe kijkt de burgemeester naar het feit dat ‘mogelijke verstoring van de openbare orde’ als
motief wordt gebruikt voor het inwinnen van informatie van onschuldige burgers? Ziet zij hierin het risico op (a) het inperken van en het eroderen van het demonstratierecht van Utrechters (b)
ernstige en onvoldoende gemotiveerde inbreuken op de privacy van Utrechters, (c) risico op
'chilling effect' op demonstraties in Utrecht?

3. Hoe beoordeelt de burgemeester het juridisch risico van bestuurlijke beslissingen op basis van
TOOI-inlichtingen gezien het gebrek aan wettelijke basis?

4. Indien de burgemeester momenteel gebruik maakt van TOOI-inlichtingen, oordeelt de
burgemeester het nog steeds rechtvaardig om van deze informatie gebruik te maken? Zo ja,
waarom? Zo nee, welk gevolg gaat zij daaraan geven?

5. Hoe is de burgemeester van plan het gebrek aan wettelijke basis en controle op het heimelijk
inwinnen van informatie over de openbare orde door het TOOI op te lossen? Wat vindt de
burgemeester van Inlichtingen en Veiligheidsdiensten 2017, met daarin een Toetsingscommissie
Inzet Bevoegdheden (TIB) die toetst of het TOOI het inwinnen van informatie mag inzetten, en een
Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) die het naderhand
kijkt of het TOOI haar taken zorgvuldig en rechtmatig heeft uitgevoerd?
Er vindt structureel bestuurlijk en ambtelijk overleg plaats tussen de ministers van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid (SZW) en Justitie en Veiligheid (J&V), de Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), de burgemeester, en inlichtingendiensten.

6. Is de burgemeester bereid het gebrek aan wettelijke basis en toetsing structureel aan te kaarten
bij bovengenoemde overleggen? Zo ja, is de burgemeester bereid te pleiten voor een systeem van
checks and balances met betrekking tot de informatievergaring van het TOOI, en expliciet te
pleiten tegen de verruiming van de bevoegdheden van het TOOI2? Zo nee, waarom niet?

Mahaar Fattal, GroenLinks
Lisanne Snippe, Partij voor de Dieren
Maarten Koning, D66
Stevie Nolten, BIJ1