Schrif­te­lijke vragen Persoons­ge­gevens demon­stranten op grote schaal opge­vraagd

Indiendatum: 21 mrt. 2023
Antwoorddatum: 17 mei 2023

Schriftelijke vragen 56/2023

Uit onderzoek van onder andere Investico blijkt dat de politie voortdurend persoonsgegevens van demonstranten verzamelt, zoals het adres, BSN en geboortedatum. Daarnaast zou de politie ook soortgelijke gegevens van ouders en kinderen van actievoerders opvragen, ook als zij nooit zijn gearresteerd of veroordeeld.

Vóórdat de betrokkenen hebben meegedaan aan een demonstratie vraagt de politie deze gegevens alleen op wanneer er bijvoorbeeld een boete wordt uitgeschreven of als er zelf aangifte wordt gedaan. Maar ná het deelnemen aan een demonstratie worden er ook ‘zomaar’ aanvragen gedaan, soms wel 1400 keer. Uit al deze hoeken zijn demonstranten doelwit. Veel van deze demonstranten zijn nog nooit gearresteerd; toch werd ook bij hen meer dan 50 keer informatie opgevraagd. De politie kan niet uitleggen waarom dit zo vaak nodig is.

Dit nieuws is zorgwekkend. Verschillende experts zoals Amnesty International2, advocaten in het werkveld3 en hoogleraren maken zich zorgen om het ‘chilling effect’ – afkoelingseffect - wat hiermee gepaard gaat.4 GroenLinks heeft eerder zorgen geuit over stijgende factoren in de samenleving die het afkoelingseffect rondom het uitoefenen van het demonstratierecht vergroten. Het gevoel van onveiligheid dat demonstranten ervaren wanneer de politie zo vaak gegevens opvraagt, draagt natuurlijk ook bij aan dat afkoelingseffect.

De politie stelt dat: ‘’het doel van de gegevensverzameling ‘zeer algemeen’ wordt vastgelegd, bijvoorbeeld ‘ter handhaving van de rechtsorde in een bepaald geval,’ en dat er geen specifiek beleid is voor het opvragen van persoonsgegevens van demonstranten. Gegevens van familieleden worden opgevraagd als de demonstranten eerder bijvoorbeeld schuldig waren aan ernstige openbare ordeverstoringen”. Toch rapporteert Investico dat ook gegevens van familieleden van nooit veroordeelde demonstranten worden opgezocht.

Het opvragen van politiegegevens op deze schaal, en zeker het opvragen van gegevens van familieleden is onacceptabel. Iedereen moet vrij gebruik kunnen maken van diens demonstratierecht, zonder bespied te worden. Maar belangrijker nog: je familie en omgeving moet al helemaal onbespied blijven wanneer je naar een demonstratie gaat.

Daarom hebben de fracties van GroenLinks, BIJ1, PvdA, D66 en de PvdD de volgende vragen:

1. Hoe beoordeelt de burgemeester het preventief opvragen door de politie van persoonsgegevens van demonstranten?

2. Kan de burgemeester een overzicht geven van onderstaande gegevens en/of een specifiek overzicht
geven van de Eenheid Midden Nederland met betrekking tot:

a. Hoe vaak de politie gegevens heeft opgevraagd van demonstranten, ‘om niet’?
b. om welke gegevens het gaat;
c. wat het doel is van het gebruik;
d. aan wie de gegevens eventueel worden verstrekt;
e. hoe lang de gegevens worden opgeslagen
f. wat de herkomst is van de gegevens, als dat bekend is;
g. of en zo ja waarom er persoonsgegevens van naasten (partners, ouders, familie) van de demonstranten zijn opgevraagd;

Antwoord op vraag 1 en 2: Als eerste willen wij benadrukken dat het demonstratierecht een grondrecht is dat in Utrecht hoog in het vaandel staat. Samen met u heeft de burgemeester onlangs nog het manifest demonstratierecht van Amnesty International ondertekend. De burgemeester stelt zich - als het bevoegd gezag - actief op om uitoefening van het demonstratierecht te faciliteren, zodat het demonstratierecht zo goed mogelijk kan worden uitgeoefend en wordt hierbij bijgestaan door de onder haar gezag staande politie. Aangezien sterk vergelijkbare schriftelijke vragen onder andere ook door de Tweede Kamer zijn
gesteld, baseren we ons op landelijk niveau afgestemde informatie van de politie. Hieruit komt naar voren dat voor het goed kunnen uitvoeren van de politietaak het in sommige gevallen noodzakelijk is om gegevens op te vragen. De politie gaat hier altijd terughoudend mee om en weegt daarbij voortdurend af of de bevraging noodzakelijk en proportioneel is voor de uitvoering van de politietaak.

Het bewustzijn van deze proportionaliteitsafweging bij het bevragen van persoonsgegeven is van groot belang, en daarom wordt hier voortdurend extra aandacht aan besteed binnen de politie. Er is dan ook geen sprake van het opvragen van persoonsgegevens uit de BRP ‘om niet’. Het doel van het gebruik van de persoonsgegevens uit het BRP, zoals naam, adres en woonplaats (NAW-gegevens), is - ingevolge artikel 3 van de Politiewet - het in goede banen leiden van de demonstratie, om zo de veiligheid van demonstranten en omstanders te kunnen waarborgen.

Het opvragen van gegevens voor de algemene dagelijkse politietaak is toegestaan op grond van artikel 8 Wet politiegegevens. Op grond van artikel 3.2 Wet basisregistratie personen is aan de politie een autorisatiebesluit afgegeven waarin wordt bepaald dat de politie voor de uitvoering van artikel 3 Politiewet 2012 gegevens uit de Basisregistratie Personen (BRP) mag verkrijgen. Aan wie en onder welke voorwaarden politiegegevens mogen (of moeten) worden verstrekt is vastgelegd in de Wet
Politiegegevens (WPG). Van demonstranten worden aan de burgemeester slechts gegevens verstrekt als dat nodig is voor de uitvoering van diens wettelijke taken en bevoegdheden in het kader van de handhaving van de openbare orde.

De termijnen voor het bewaren van politiegegevens zijn wettelijk verankerd in de Wet Politiegegevens en afhankelijk van het doel (uit de WPG) waarvoor ze worden vastgelegd. Geraadpleegde gegevens worden niet standaard bewaard. Indien daar wel aanleiding toe is, gebeurt dat conform de bewaartermijnen van de Wet politiegegevens. Schoningsmodules zorgen ervoor dat
persoonsgegevens worden verwijderd uit de systemen, indien er voor de politie geen verwerkingsgrond meer bestaat. De politie verwijdert de gegevens direct na het verstrijken van de vastgestelde bewaartermijn.

Hoe vaak de politie de BRP bevraagt heeft in relatie tot een demonstratie is vanuit het politiesysteem overigens niet vast te stellen. In de politiesystemen wordt iemand geclassificeerd als getuige, betrokkene, verdachte, slachtoffer of aangever, niet als demonstrant.

Het aantal registraties van bevragingen van de BRP dat zichtbaar is wanneer een betrokkene een verzoek tot inzage in de BRP doet bij de gemeente, kan deels worden verklaard door de wijze waarop de politiesystemen zijn ingericht. De politiesystemen waarin politieambtenaren bevragen, hangen namelijk als een schil om de bronsystemen van de politie. In het bronsysteem vindt de feitelijke verwerking van persoonsgegevens plaats. Bij een bevraging in de schilsystemen bevraagt het bronsysteem automatisch de BRP. Doordat het politiesysteem de resultaten niet opslaat, maar telkens de onderliggende bron opnieuw bevraagt, leidt dit tot dubbeltellingen in de bevragingen van de BRP.

Hierdoor ligt het aantal BRP-bevragingen minstens twee keer hoger dan het aantal keer dat gegevens van iemand daadwerkelijk zijn opgevraagd door de politie. Er is geen aanwijzing dat gegevens van familieleden op grote schaal en zonder geldige reden zijn geraadpleegd door de politie. Een bevraging door de politie in de BRP levert persoonsgegevens van de opgevraagde persoon op. Bij deze persoonsgegeven behoren ook de namen van diens ouders en kinderen. Van deze familieleden wordt dan automatisch hun BSN, naam, geslacht en geboortedatum opgehaald uit de BRP. Dit wordt in de BRP geregistreerd als een openbare bevraging. Deze persoonsgegevens zijn echter niet standaard zichtbaar voor de politiefunctionaris die de bevraging uitvoert. Enkel wanneer het in belang is van een eventueel onderzoek, mogen deze gegevens ook daadwerkelijk worden geraadpleegd. Bij demonstraties zal dit niet het geval zijn.

3. Onlangs tekende de burgemeester namens Utrecht het demonstratiemanifest van Amnesty Nederland. Een stap waar we trots op zijn, want Utrecht is daarmee de eerste stad in Nederland die dat doet. Is de burgemeester met het oog daarop ook bereid om stappen te zetten om de persoonsgegevens van demonstranten uit Utrecht te waarborgen, zodat Utrechtse demonstranten onbespied en onbelemmerd gebruik kunnen maken van hun demonstratierecht.

Antwoord: In Utrecht vinden wij een goede voorbereiding van demonstraties heel belangrijk. Op die manier kunnen de wensen van een organisator optimaal worden gefaciliteerd. Daarom is het goed om bijvoorbeeld contactgegevens van de organisator te ontvangen. Meer gegevens zijn in principe niet nodig. Daarnaast kan de politie, indien zij dat noodzakelijk acht, de burgemeester voorzien van informatie die van belang is om wanordelijkheden te voorkomen en de openbare orde te bewaren. Dat gebeurt op basis van de wet en dient vooral ter bescherming van de demonstratie. Zulke informatieverstrekking, ook als die gaat over persoonsgegevens, staat onbelemmerd gebruik van het demonstratierecht niet in de weg.

4. Welke checks en balances bestaan er met betrekking tot het opvragen van gegevens van inwoners van Utrecht? Hoe oordeelt de burgemeester over de werking van de checks and balances? Hoe beoordeelt de burgemeester de proportionaliteit?

Antwoord: Het bijhouden van persoonsgegevens wordt lokaal geregeld door de afdeling Burgerzaken in de gemeentelijke BRP. De verstrekking van persoonsgegevens aan een afnemer zoals de politie vindt plaats via de landelijke BRP, de Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens Verstrekkingsvoorziening (GBA-V) genaamd. Hiervoor is het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verantwoordelijk, niet de gemeente. De minister bepaalt welke organisaties een autorisatie ontvangen om via de aansluiting op de GBA-V persoonsgegevens te kunnen raadplegen.

5. In Amsterdam ondersteunt de gemeente inwoners bij het gemakkelijk inzien van hun volledige BRP-dossier (en daarmee ook of en welke autoriteiten er in het verleden – dus verder dan 6 maanden geleden – toegang hebben gevraagd tot de persoonsgegevens). Is de burgemeester bereid deze ondersteuning ook in Utrecht aan te bieden, zodat we in Utrecht transparant en gemakkelijk onze eigen persoonsgegevens in kunnen zien?

Antwoord: Ook Utrecht ondersteunt de eigen inwoners bij het inzien van de persoonsgegevens die in de basisregistratie personen (BRP) zijn opgenomen. Door via onze website in te loggen bij MijnOverheid kan de inwoner zien welke gegevens er in de BRP zijn opgenomen. Daar staat ook een overzicht van de organisaties waarmee de persoonsgegevens gedeeld worden of in het verleden zijn gedeeld.

Daarnaast kan iedere inwoner online of persoonlijk aan de balie een inzageverzoek indienen. Aan
iedere afdeling binnen de gemeente wordt gevraagd of en welke gegevens van de inwoner in hun administratie zijn vastgelegd en voor welk doeleinde de gegevens zijn gebruikt.

Burgerzaken vraagt naar aanleiding van een inzageverzoek bijvoorbeeld altijd bij de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG) het overzicht van de gegevensverstrekkingen over betrokkene op. In dit overzicht staan de gegevensverstrekkingen die vanuit de landelijke BRP (GBA-V) over de inwoner aan organisaties zijn gedaan, op welke datum die zijn gedaan en voor welk doeleinde dit is gebeurd. Daarnaast draait Burgerzaken een actuele persoonslijst uit. Hierop staat het overzicht van alle actuele en historische gegevens die in de BRP zijn opgenomen. Daarbij ontvangt de aanvrager een begeleidende brief met tekst en uitleg. De input van alle afdelingen inclusief deze drie documenten wordt op een beveiligde manier aan de aanvrager toegestuurd.

Hester Assen, PvdA
Lisanne Snippe, Partij voor de Dieren
Mahaar Fattal, GroenLinks
Maarten Koning, D66
Stevie Nolten, Bij1