Schrif­te­lijke vragen Poli­tie­op­treden tegen klimaat­ac­ti­visten

Indiendatum: 1 mrt. 2021
Antwoorddatum: 1 mrt. 2021

Schriftelijke vragen 57/2021

Op vrijdag 26 februari vond op diverse plaatsen in Utrecht een actie plaats van klimaatactivisten, georganiseerd door Extinction Rebellion. Daarbij werden ongeveer 100 klimaatactivisten aangehouden. Via de media en uit contacten met de klimaatactivisten en hun sympathisanten blijkt dat deze arrestanten in twee stadsbussen naar Houten zijn vervoerd, daar vervolgens 9 uur vast hebben gezeten, waarbij ze geen gebruik mochten maken van het toilet en geen of weinig eten kregen. Daarna is een deel van de arrestanten afgevoerd naar Amersfoort en daar vervolgens – deels na het ingaan van de avondklok – op straat gezet. De actie was vooraf aangekondigd. Daarbij is toestemming gegeven voor een demonstratie op het Jaarbeursplein, maar niet voor acties op andere plekken in de stad. Volgens de politie zijn op het Jaarbeursplein zelf geen mensen aangehouden omdat men zich daar ‘aan de afspraken hield’. De fracties van GroenLinks, Partij voor de Dieren, SP en PvdA vinden het oppakken en vervolgens urenlang vasthouden van tientallen vreedzame activisten buitenproportioneel en hebben daarover de volgende vragen:

1. Klopt de situatie zoals hiervoor geschetst, zo nee, hoe is de dag dan verlopen?

Het klopt dat er op 26 februari een demonstratie op het Jaarbeursplein heeft plaatsgevonden door Extinction Rebellion. Voor deze demonstratie is voorafgaand een kennisgeving gedaan en er zijn afspraken gemaakt over een (gezondheids)veilig verloop van de demonstratie. De demonstratie op het Jaarbeursplein is goed verlopen. Ten overvloede: Wij geven zoveel mogelijk de ruimte aan demonstraties, ook tijdens COVID. In 2020 vonden er ruim 400 demonstraties plaats. Demonstreren is een grondrecht en wordt alleen ingeperkt indien er sprake is van vrees voor wanordelijkheden, risico’s voor het verkeer en/of risico’s voor de gezondheid. De inhoud speelt hierbij geen rol.

Op dezelfde dag hebben actievoerders op meerdere locaties in de stad blokkerende acties uitgevoerd. Deze wegblokkades zijn niet vooraf bij de gemeente aangekondigd en hierbij hebben actievoerders aangegeven bewust de wet te overtreden. Dit bleek ook uit communicatie vooraf door de actievoerders zelf. Deze acties vielen dan ook niet onder het demonstratierecht, en leverden een gevaar voor omstanders, het verkeer en de volksgezondheid op. Voorafgaand zijn deelnemers gewaarschuwd dat blokkeren strafbaar is en dat hiertegen zou worden opgetreden. Toen zij hun actie doorzetten, is opgetreden. Dit betekent dat zij zijn aangehouden op basis van de APV, artikel 2.1 (verstoren van de openbare orde). Een aantal actievoerders bleek zich vervolgens niet te kunnen identificeren. Onder de personen die zijn aangehouden in de stad bevond zich ook de organisator van
de demonstratie op het Jaarbeursplein.

De betrokken personen hebben voor aanhouding allen de mogelijkheid gekregen om aan te sluiten bij de demonstratie op het Jaarbeursplein. Toen zij persisteerden in hun wegblokkades is er overgegaan tot het aanhouden van de personen.

2. Demonstratierecht is een groot goed, dat enkel ingeperkt kan worden bij gevaar voor de
openbare orde, veiligheid van burgers of volksgezondheid. Volgens de demonstranten en
omstanders hebben de actievoerders zich niet agressief gedragen, was de openbare orde
niet in gevaar en hooguit sprake van (beperkte) verkeershinder. Op basis waarvan is
ingegrepen?

De demonstratie op het Jaarbeursplein is in overleg met de organisatie volledig gefaciliteerd en zonder incidenten verlopen. Elders in de stad is opgetreden bij acties van Extinction Rebellion omdat deze, zoals aangegeven bij antwoord 1, een gevaar vormden voor het verkeer, de openbare orde en de COVID-maatregelen onvoldoende werden nageleefd. Het blokkeren van het verkeer kan tot gevaarlijke situaties en ernstige hinder leiden. Naast het blokkeren van het verkeer lijmden actievoerders zich vast aan de rijbaan waardoor de Zeedijk voor langere tijd moest worden afgesloten voor het doorgaande verkeer. De acties werden uitgevoerd door een aanzienlijke groep mensen, waarmee ook het groepsverbod dat
geldt onder de tijdelijke wet maatregelen COVID is overtreden.

3. De politie geeft in de media aan dat actievoerders zijn opgepakt omdat niet werd voldaan aan de sommatie om te vertrekken. Een aantal demonstranten zegt dat zij geen sommatie hebben gehoord. Het ging om verschillende groepen demonstranten verspreid over de stad. Is de burgemeester er zeker van dat alle demonstranten gesommeerd zijn voordat ze werden staande gehouden?

De politie geeft aan dat de actievoerders zijn aangesproken. Zij hebben de mogelijkheid gekregen om in groepjes van twee naar de demonstratie op het Jaarbeursplein te gaan. Personen die bleven (blokkeren) hebben het bevel gekregen om te vertrekken in verband met verstoring van het verkeer en de openbare orde en overtreding van het groepsverbod.

4. Een reden van ingrijpen zou het overtreden van de coronaregels zijn. De actievoerders
hadden mondkapjes op en hielden voor de politie hen bijeendreef 1,5 meter afstand van
elkaar. Welke coronaregels hebben zij dan overtreden? Hoe beoordeelt de burgemeester
het langdurig gezamenlijk in een stadsbus plaatsen van tientallen demonstranten in relatie
tot de coronamaatregelen?

Omdat het ging om een actie waarvan geen kennis was gegeven viel deze niet onder de bescherming van de Wom en diende eenieder zich te houden aan COVID-regels zoals de 1.50 meter en de verboden groepsvorming van meer dan twee personen. Met het vervoer van de aangehouden verdachten is gebruik gemaakt van de COVID-regels welke gelden in het openbaar vervoer. Er is daarom ook gebruik gemaakt van bussen uit het openbaar vervoer waarbij de 1.50 meter niet altijd van toepassing is als passagiers een mondkapje dragen.
Vanuit de politie werd voor het vertrekken van de bus een mondkapje gefaciliteerd.

5. Met welk doel zijn demonstranten verplaatst naar Houten, urenlang vastgezet zonder
mogelijkheid van toiletbezoek en vervolgens verplaatst naar en vrijgelaten in Amersfoort?
Vindt de burgemeester dit proportioneel?

De actievoerders zijn aangehouden voor het overtreden van de APV en op de gebruikelijke wijze behandeld. Voor een dergelijke overtreding kan een verdachte namelijk 6 uur worden opgehouden voor onderzoek. Dit tijdstip start vanaf het moment van voorgeleiding voor een Hulpofficier van Justitie, in dit geval in Houten. Vanwege de grootschaligheid van het aantal aanhoudingen is ervoor gekozen om de aangehouden actievoerders met stadsbussen over te brengen naar het politiecellencomplex in Houten. In Houten is de logistiek beter dan aan het bureau Kroonstraat. In de locatie Houten hebben de aangehouden personen gebruik kunnen maken van de sanitaire voorzieningen, maar zoals vaker in cellencomplexen zijn er wachttijden voor het gebruik. Veel actievoerders waren zelf in het bezit van voeding.

Daarnaast is door de politie eten en drinken aangeboden. Aangehouden personen kregen de ruimte om te roken en in de buitenlucht te vertoeven. Een aantal actievoerders heeft langer vastgezeten omdat zij weigerden hun identiteit kenbaar te maken. Vier personen hebben om deze reden de nacht in het cellencomplex doorgebracht. Door de politie zijn overigens 30 rechercheurs ingezet voor het afhandelen van de aangehouden verdachten. De verdachten zijn allen in vrijheid gesteld in de nabijheid van een openbaar vervoersvoorziening in Woerden, Nieuwegein, Amersfoort en Zeist-Driebergen. Personen die na het ingaan van de avondklok in vrijheid zijn gesteld is medegedeeld dat zij geen boete zouden krijgen voor het overtreden van de avondklok.

6. In een reactie op DUIC noemt de gemeente Utrecht het optreden van de politie ‘adequaat’. Heeft er al een evaluatie van het politieoptreden plaatsgevonden? Zo ja, kan deze met de raad worden gedeeld? Zo nee, is deze reactie van de gemeente dan niet prematuur?

Op grond van de tot dan toe bekende informatie over de operatie en gemaakte afspraken is de inzet als adequaat beoordeeld en dat oordeel staat wat ons betreft nog steeds. Strafbare feiten zijn relatief snel beëindigd, zodat andere weggebruikers niet onnodig lang last hebben gehad van de wegblokkeringen. Hierbij is gekozen voor een de-escalerende inzet zonder gebruikmaking van geweldsmiddelen. De demonstratie op het Jaarbeursplein is goed verlopen.

7. Bij recente discussies over demonstraties bij de abortuskliniek, tegen coronamaatregelen of van Pegida stelde de Utrechtse burgemeester altijd dat het recht op demonstratie heel sterk en bijna absoluut is. Waarin verschilt de actie van afgelopen vrijdag van dit soort
demonstraties wat een dergelijk grootschalig optreden volgens de burgemeester
rechtvaardigt?

Zoals toegelicht vielen de acties, buiten de demonstratie op het Jaarbeursplein, niet onder het
demonstratierecht. De actievoerders spraken vooraf over disruptieve acties. Hierbij is de wet bewust overtreden, waartegen is opgetreden. Overigens demonstreert Extinction Rebellion regelmatig in de stad, bijvoorbeeld onder het bollendak bij het Centraal Station. Ook vandaag heeft een demonstratie door Extinction Rebellion plaatsgevonden en voor de komende periode zijn meerdere demonstraties aangemeld. Veelal verlopen deze demonstraties op een ordelijke en veilige manier. Dit is echter niet altijd het geval.

Zo heeft op 12 januari een onaangekondigde demonstratie plaatsgevonden op het Domplein waarbij de Domtoren is beklommen. Op maandag 22 februari heeft een onaangekondigde demonstratie plaatsgevonden bij een kantoor van de Rabobank. Hierbij hebben demonstranten zich vastgeketend aan het pand en vloeistof tegen ramen gegooid. Deelnemers aan deze onaangekondigde demonstraties hebben een brief van de gemeente ontvangen waarin wordt uitgelegd dat demonstraties vooraf aangemeld dienen te worden. Dit zodat afspraken kunnen worden gemaakt over een veilig en ordelijk verloop.

8. Wat gaat het college doen om ervoor te zorgen dat dergelijke ongewenste situaties zich in de toekomst niet meer zullen herhalen?

Eenieder dient zich aan de wet te houden. Indien een organisator een demonstratie wil organiseren en daarvoor tijdig een kennisgeving indient faciliteren wij deze demonstratie in beginsel. Als er sprake is van (vrees voor) wanordelijkheden, verkeersrisico’s en/of volksgezondheid kan de burgemeester beperkingen opleggen. Dit is maatwerk. Het demonstratierecht mag niet worden gebruikt om blokkades in te richten en/of strafbare feiten te plegen.

9. Is de burgemeester gezien de actualiteit van het onderwerp en de vele vragen die hierover in de stad leven, bereid deze vragen binnen een week te beantwoorden?

Ja

Heleen de Boer en Peter van Corler, GroenLinks
Maarten van Heuven, Partij voor de Dieren
Ruurt Wiegant, SP
Bülent Isik, Partij van de Arbeid