Schrif­te­lijke vragen Verbied gezichts­her­kenning en surveil­lance tijdens demon­straties

Indiendatum: 16 okt. 2024
Antwoorddatum: 3 dec. 2024

Schriftelijke vragen 182/2024

In Nederland zet de politie een scala aan digitale middelen in om vreedzame demonstranten in de gaten te houden: van drones tot videosurveillanceauto’s en bodycams. In de briefing ‘In beeld bij de politie: camerasurveillance bij vreedzaam protest in Nederland’ concludeert Amnesty International dat de surveillancemethoden van de Nederlandse politie vaak niet in overeenstemming zijn met mensenrechten.

Voorafgaand aan demonstraties is bijvoorbeeld onduidelijk welke middelen worden ingezet en waar beelden van demonstranten voor worden gebruikt. Deze praktijk schendt het recht op privacy, kan discriminerende effecten hebben en kan demonstranten afschrikken gebruik te maken van hun demonstratierecht.

Hierover hebben de fracties van GroenLinks, BIJ1, PvdA, Volt, PvdD, DENK en D66 de volgende vragen.

Vragen:

Meermaals heeft de burgemeester aangegeven dat er in Utrecht volop ruimte moet worden gegeven aan demonstraties, ook als die schuren of hinder veroorzaken.

1. Is de burgemeester het met ons eens dat het inzetten van camera-surveillance een afschrikkende werking kan hebben op demonstranten, en die ruimte voor demonstraties daardoor wordt beperkt, zoals ook in lijn is met de overgenomen motie 96 van de PvdD?

Antwoord: In Utrecht wordt in voorkomende gevallen cameratoezicht ingezet bij demonstraties. Dit doen we om de demonstranten te beschermen, of om snel in te kunnen grijpen bij eventuele verstoringen. De camerabeelden worden niet gebruikt om zicht te krijgen op de individuele demonstranten en ook worden ze niet langer bewaard dan wettelijk is toegestaan. In Utrecht gaan we, zoals in lijn met motie 2024/96, terughoudend om met het inzetten van cameratoezicht bij demonstraties, we doen dit alleen bij demonstraties waarbij rekening wordt gehouden met veiligheidsrisico’s. We realiseren ons dat cameratoezicht een afschrikkende werking kan hebben op demonstranten. Dat blijkt ook uit een aantal gesprekken met demonstranten. Als demonstranten aangeven dat zij de camera-inzet als intimiderend of bedreigend ervaren, wordt uitleg gegeven waarom de camera’s worden ingezet en op welke wijze.

2. Wanneer vindt de burgemeester het wél proportioneel en noodzakelijk om camerasurveillance in te zetten?

Antwoord: Als camera’s worden ingezet is om dat rekening wordt gehouden met veiligheidsrisico’s en is dit altijd met als doel de bescherming van de demonstratie zelf. In de meeste gevallen gaat het dan om inzet ten behoeve van crowd management. In enkele gevallen worden camera’s ingezet als onderdeel van een maatregelenpakket om demonstranten te beschermen tegen mogelijke agressie van buitenaf. In voornoemde gevallen achten wij het zowel proportioneel al noodzakelijk om camera’s in te zetten.

3. Is de burgemeester het met de fracties eens dat camerasurveillance niet noodzakelijk is indien er voldoende toezicht is bij demonstraties?

Antwoord: Met camera’s kan in sommige gevallen een beter overzicht worden verkregen van een grote groep mensen dan met (alleen) menselijk toezicht. Camera-inzet en menselijk toezicht zijn daardoor niet onderling uitwisselbaar.

Om het risico op privacy schendingen en afschrikkende effecten te minimaliseren geeft Amnesty een aantal aanbevelingen mee voor beleidsmakers. Een van de aanbevelingen is om camerasurveillance bij demonstraties alleen toe wanneer dit strikt noodzakelijk en proportioneel is.

4. Is de burgemeester bereid om eisen te stellen met betrekking tot noodzakelijkheid en proportionaliteit aan inzet van camerasurveillance wanneer het gaat om politie-inzet bij demonstraties en zo ja, deze eisen met de raad te delen?

Antwoord: Bij de inzet van camera’s wordt altijd de afweging gemaakt of de inzet noodzakelijk en proportioneel is. Daarbij hanteren wij het uitgangspunt dat camera’s alleen worden ingezet ter bescherming van de demonstratie/demonstranten. Omdat in de praktijk elke demonstratie anders is, zijn op voorhand geen vastomlijnde kaders te stellen over de inzet van camera’s en de wijze waarop deze inzet plaatsvindt.. Dat neemt niet weg dat wij in de driehoek indien daartoe aanleiding is, de wijze van inzet na afloop van de demonstratie met elkaar evalueren en de geleerde lessen toepassen tijdens een volgende demonstratie.

5. Is de burgemeester bereid bij de inzet van camerasurveillance de regel te hanteren dat er per casus gemotiveerd moet worden waarom er gekozen wordt voor camerasurveillance?

Antwoord: Wij zijn van mening dat het huidige beleid in Utrecht voor de inzet van camera’s zoals beschreven in de antwoorden op de vragen 1 en 4 de rechten van demonstranten waarborgt en de inzet voldoet aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit.

6. Is de burgemeester bereid een principe van niet-bewaring te hanteren voor gegevens die zijn verzameld in de context van een demonstratie?*
*tenzij deze tot (noodzakelijk en proportioneel) doel hebben:
a) het onderzoeken en vervolgen van een specifiek ernstig strafbaar feit;
b) de evaluatie en/of verantwoording van politieoptreden.
In bovenstaande uitzonderingsgevallen mag deze data alleen geanonimiseerd bewaard worden en met een maximale termijn van hoogstens drie maanden.

Antwoord: De camerabeelden zijn politiegegevens en vallen onder de Wet politiegegevens (Wpg). Hierin is vastgelegd hoe deze beelden verwerkt mogen worden en met welk doel. De politie mag de camerabeelden bekijken en gebruiken om de openbare orde te handhaven of om daders van strafbare feiten op te sporen. Ook is vastgelegd wat de maximale bewaartermijn is, namelijk maximaal 28 dagen. Alleen camerabeelden waarop strafbare feiten zijn waargenomen mogen langer worden bewaard.

De Nederlandse politie zegt geen gezichtsherkenningstechnologie in real-time te gebruiken. Het ministerie van Justitie bekijkt momenteel in welke gevallen en onder welke voorwaarden er behoefte zou kunnen zijn aan het gebruik van real-time gezichtsherkenningstechnologie.

7. Is de burgemeester bereid om af te zien van het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie bij demonstraties, niet live, en vooral niet achteraf ter analyse, tenzij dit bij uitzondering noodzakelijk is voor de opsporing van strafbare feiten?

Antwoord: De politie van Utrecht maakt geen gebruik van gezichtsherkenningstechnologie bij demonstraties. Dit heeft ook geen toegevoegde waarde, omdat het doel van de inzet van camera’s crowdmanagement is en zich niet richt op de individuele demonstrant.

8. Is de burgemeester bereid überhaupt af te zien van het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie, ook buiten demonstraties om?

Antwoord: De camera’s die we in Utrecht inzetten ten behoeve van de openbare orde en tegengaan van overlast maken geen gebruik van gezichtsherkenningstechnologie.

9. Is de burgemeester bereid om de politie te verplichten om een mensenrechtentoets uit te voeren en te publiceren voorafgaand aan de introductie van digitale technologieën zoals videosurveillanceauto's en drones, waar het gaat om demonstraties?

Antwoord: Een mensenrechtentoets is aan de orde als er algoritmes of kunstmatige intelligentie worden gebruikt bij de inzet van videosurveillanceauto’s of drones. Dat is in Utrecht niet het geval. Een mensenrechtentoets is daarmee niet van toepassing.

10. Is de burgemeester bereid om alle beslissingen met betrekking tot camera's en andere digitale technologieën die worden gebruikt in het kader van een demonstratie te registreren in openbaar toegankelijke databanken? Amnesty raadt daarbij aan dat de registraties geschikt moeten zijn voor onderzoek naar de impact op de mensenrechten, inclusief mogelijke discriminerende effecten. Zorg ervoor dat alle meldingen van mensenrechtenschendingen worden onderzocht, publiceer de bevindingen en waarborg het recht op een effectief rechtsmiddel.

Antwoord: Voor zover bij ons bekend zijn er op dit moment geen openbaar toegankelijke databanken waar alle beslissingen met betrekking tot camera’s en andere digitale technologieën die worden gebruikt in het kader van een demonstratie te registreren.

Mahaar Fattal, GroenLinks

Louise de Vries, Partij voor de Dieren

Marie-Louise Beekmans, BIJ1

Hester Assen, PvdA

Mahmut Sungur, DENK

Ruud Maas, Volt

Maarten Koning, D66