Schrif­te­lijke vragen Russisch gas in Utrechts vastgoed terwijl Oekraïne wordt aange­vallen

Indiendatum: 24 feb. 2022
Antwoorddatum: 30 mrt. 2022

Schriftelijke vragen 46/2022

Vandaag is Rusland een oorlog tegen Oekraïne begonnen. Een buurland van de EU is aangevallen en de soevereiniteit geschonden. Als gemeente kunnen wij, los van het tonen van onze solidariteit met Oekraïne en haar bewoners – ook zij die in Utrecht wonen - niet veel doen. Toch stroomt er Russisch gas van Gazprom door het Utrechts vastgoed. Dit geldt ook voor 119 andere gemeenten en de helft van de waterschappen, zo bracht Follow the Money in beeld. Onder andere in de Volkskrant klonk gisteren een oproep om hiermee te stoppen en de oorlogskas van Poetin niet te spekken.

Eerder heeft de raad al in 42-3 stemming uitgesproken het contract met Gazprom tot de minimale drie jaar te willen beperken met de Partij voor de Dieren motie 195/2020. De aangekondigde sancties geven aanleiding om hier nu al opnieuw naar te kijken.

De fracties van D66, Partij voor de Dieren, Student & Starter, VVD, SP, GroenLinks, DENK, PvdA, ChristenUnie en CDA hebben hierover de volgende vragen:

Vooraf

Voordat we ingaan op de beantwoording van onderstaande vragen geven we een korte toelichting op de werking van de gasmarkt en het contract met Gazprom. Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen het contract dat we hebben met gasleverancier Gazprom en het afnemen van Russisch gas. Het huidige contract met Gazprom opzeggen leidt er niet toe dat we geen Russisch aardgas meer afnemen of stoppen met het spekken van de Russische staatskas. De rol van Gazprom als producent is groter dan hun rol als leverancier; voor elke euro die wij aan gas betalen gaat ongeveer 2 cent naar Gazprom als leverancier, de rest is voor de producent waar de leverancier het koopt.

Aardgas is een homogeen product, waarbij geen verschil in geleverde kwaliteit kan worden gevraagd van de ene aanbieder ten opzichte van de andere aanbieder. Elke aanbieder van gas handelt op de groothandelsbeurs (TTF-ENDEX) en er is geen zicht op waar het gas vandaan kom, zoals we dat bijvoorbeeld kennen bij elektriciteit via de certificaten van herkomst over de leveringsketen. Over het algemeen kan worden gesteld dat er op dit moment ca.15% Russisch gas op de Nederlandse markt wordt aangeboden. Daarmee bestaat de kans dat de gemeente (net als iedereen in Nederland die aardgas afneemt) een deel Russisch gas afneemt, ongeacht de gasleverancier waarmee een leveringscontract is afgesloten. De Europese Commissie heeft recent aangekondigd om de import van Russisch gas te willen verminderen en voor 2027 geheel uit te faseren. Voor de EU geldt dat circa 40% van het gas afkomstig is uit Rusland. Ook het kabinet heeft ondertussen maatregelen aangekondigd om de afhankelijkheid van Russisch gas sneller af te bouwen.

Na een Europese aanbesteding kwam Gazprom in 2020 als rechtmatige winnaar voor het leveren van aardgas aan de gemeente Utrecht uit de bus. Gazprom voldeed aan de gestelde kwaliteitseisen, ook wat betreft duurzaamheid. Zoals gemeld in de raadsbrief van 14 juli 2020 zien we binnen de huidig geldende aanbestedingsregels geen geschiktheidseisen om bepaalde inschrijvers te weren. VNG bevestigt dit met eigen onderzoek. Dit betekent dat bij een nieuwe aanbesteding Gazprom opnieuw een gascontract aan de gemeente Utrecht kan aanbieden. Het contract is bovendien gesloten met een Nederlandse vestiging van Gazprom. De gasleverancier komt zijn verplichtingen tot nu toe na.

1. Is het college het met ons eens dat de situatie in Oekraïne aanleiding geeft om geen gas meer van Gazprom te willen afnemen?

Het liefst willen we vandaag stoppen met het afnemen van Russisch gas. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want ongeacht de gecontracteerde gasleverancier zijn we in Nederland deels afhankelijk van Russisch aardgas. Het per direct stoppen van de levering van Russisch gas zou de gasprijzen verder omhoog stuwen en vergroot de problemen die nu al ontstaan bij huishoudens die de hoge energierekening niet kunnen betalen. Een alternatief voor het (Russische) aardgas is op dit moment niet direct voorhanden. We bouwen de gaswinning in Groningen af vanwege de veiligheid van de Groningers. Over schaliegas is in Nederland afgesproken dat tot 2023 niet naar schaliegas wordt geboord. Bovendien heeft het boren naar schaliegas ook een impact op milieu, veiligheid en leefomgeving. Import in de vorm van LNG is op korte termijn niet substantieel te verhogen en leidt tot bekende complicaties elders (schaliegas uit de VS, gas uit Qatar). Een alternatief als waterstof staat nog in de kinderschoenen en is een energiedrager en geen energiebron. Er is veel duurzame elektriciteit (zonne-energie en windenergie) nodig om waterstof te maken. Kortom, een oplossing op de korte termijn is niet direct voorhanden. Het slimste is om nu de overstap te maken naar duurzame warmtebronnen zodat (Russisch) gas overbodig wordt en energie te besparen door de gebouwen te isoleren. Het kost tijd om deze maatregelen te nemen en daarmee (Russisch) aardgas overbodig te maken.

Als gemeente hebben we een contract met een dochtermaatschappij van Gazprom voor de levering van het gas aan de gemeentelijke gebouwen. De dochtermaatschappij is gevestigd in Nederland en valt daarmee niet onder het Europese economische sanctiebeleid tegen Rusland. De leveringsovereenkomst is aangegaan voor een initiële periode van drie jaar tot en met 1 januari 2024. Een wederzijdse optie tot verlenging van tweemaal één jaar is in de overeenkomst opgenomen. Met motie 195/2020 van de Partij voor de Dieren (inkoop gemeentelijke gas) is afgesproken dat we het contract met Gazprom niet langer laten duren dan strikt noodzakelijk. We maken daarom geen gebruik van de twee aangekondigde optiejaren. Dit betekent dat het contract met Gazprom per 1 januari 2024 eindigt.

2. Welke (on)mogelijkheden zijn er om het contract z.s.m. te beëindigen naar aanleiding van deze ontwikkelingen en aangekondigde sancties?

In onderstaande bijlage gaan we preciezer in op de juridische, financiële en praktische (on)mogelijkheden van het ontbinden van het huidige contract. Zoals gezegd is het opzeggen van het huidige contract met Gazprom niet de oplossing, als we Rusland in de portemonnee willen raken. We gebruiken dan nog steeds Russisch aardgas. Bovendien is er het risico bij het direct ontbinden van het contract dat Gazprom hetzelfde gas tegen een hogere prijs aan een andere afnemer aanbiedt en er dus financieel baat bij heeft. De gemeente komt daarnaast mogelijk zonder leverancier te zitten; leveranciers van gas bieden op dit moment geen nieuwe vaste contracten aan en de kans is groot dat ze geen offertes afgeven of niet inschrijven op aanbestedingen.

3. Is Utrecht voorbereid op wat (strenge) sancties tegen Rusland betekenen voor haar contract met Gazprom? Wat zou het betekenen wanneer Gazprom per direct geen leverancier meer is van de gemeente?

Wat betreft de energiesector is er op dit moment geen economische sanctie ingesteld tegen dochtermaatschappijen van Gazprom gevestigd in Europa. Indien de economische sancties uitbreiden naar leveranciers betekent dit dat we op de huidige gasmarkt een nieuw tijdelijk contact moeten afsluiten. Als we al een leverancier vinden die een tijdelijk contact met ons wil afsluiten, zal dit betekenen dat we een flinke stijging van de gemeentelijke energiekosten kunnen verwachten. We hebben namelijk al geruime tijd geleden de gasvolumes voor dit jaar vastgelegd tegen een lagere gasprijs dan de huidige gasprijs. We gaan sowieso versneld een nieuwe aanbesteding voor gas voorbereiden. We verkennen samen met andere gemeenten welke mogelijkheden er zijn en welke afwegingen in een nieuw contract voor aardgas te maken zijn. In het geval dat we dan versneld een (tijdelijk) contract moeten gaan afsluiten, zijn we voorbereid. Als onderdeel van de evaluatie over het verduurzamen van het gemeentelijke vastgoed nemen we de huidige dynamiek met de hoge energieprijzen mee.

4. Is het college bereid om met andere gemeenten en waterschappen die gas van Gazprom afnemen en het Rijk deze situatie en gezamenlijke actie te bespreken?

Ja, we zijn op dit moment al in gesprek met andere gemeenten en VNG over deze zaak. VNG heeft informatie verstrekt over de mogelijkheden om de contracten te ontbinden. Zie ook het antwoord op vraag 3. We stellen aan het Rijk vragen over:

• de mogelijkheden om in de toekomst te kunnen selecteren op de herkomst van het aardgas en de productieketen van het aardgas;
• de mogelijkheden om versneld minder gas te gebruiken en daarmee de 15% Russisch gas te vermijden.

Op dit moment kijken we niet verder naar de mogelijkheden om het contract versneld te beëindigen. We denken dat het effectiever is om in te zetten op het versneld voorbereiden van de nieuwe aanbesteding. Bovendien gaan we pleiten bij het Rijk en de Europese commissie om mogelijkheden te krijgen om randvoorwaarden te stellen aan de herkomst van het gas en de productieketens van gas.

5. Wil het college in het licht van deze ontwikkeling, de gestegen gasprijzen en nieuwe ontwikkelingen sinds 2020 opnieuw kijken naar de mogelijkheid om over te stappen op groen gas?

Bij een nieuwe aanbesteding voor gas gaan we opnieuw kijken naar de mogelijkheden en consequenties van het (deels) groen gas inkopen. Rondom groen gas spelen een aantal aspecten die ook bij (vaste) biomassa spelen, bijvoorbeeld wat betreft duurzaamheid, beschikbaarheid en herkomst. We gaan dit opnieuw zorgvuldig overwegen en informeren u hier tijdig over.

6. Wil het college daarnaast ook uitzoeken welke aanbestedingscriteria mogelijk zijn om herhaling te voorkomen? Hierbij in het bijzonder duurzaamheidscriteria uit te werken en waar mogelijk ook op te trekken met andere gemeenten en het rijk.

Ja, daarover zijn we in gesprek. Zie de beantwoording van vraag 4. Overigens gaat dit behoorlijk wat inspanning vragen, omdat het gaat om wijziging van Europese regelgeving van de aanbestedingsrichtlijnen, die zijn gebaseerd op het beginsel van een gelijke toegang voor elke leverancier tot de Europese markt. Tot op heden zijn er geen mogelijkheden om inzicht te hebben in of onderscheid te maken op de herkomst van gas. Het is moeilijker om bij gas te sturen op de duurzaamheid dan bij elektriciteit, zoals eerder beschreven.

7. Is het college bereid extra vaart te zetten achter het isoleren (vraagbeperking) en aardgasvrij maken van het gemeentelijk vastgoed, gezien ook het recente Rekenkamer onderzoek?

Het verduurzamen van het gemeentelijke vastgoed is een ambitie waar we zeker vaart mee willen maken. De genoemde maatregelen leveren een bijdrage aan de klimaatambitie en maakt ons minder afhankelijk van (buitenlandse) gasleveranciers. Op de hele korte termijn zien we deze mogelijkheid (nog) niet. Gezien de conclusies en aanbevelingen van het recente Rekenkameronderzoek naar de verduurzaming van het gemeentelijke vastgoed, willen we nu eerst de financiële, technische en organisatorische haalbaarheid van deze opgave in beeld brengen. Binnenkort (in Q2) ontvangt u, zoals eerder toegezegd, een evaluatie over deze versnellingsopgave voor het gemeentelijk vastgoed. Daarna gaan we graag met u in gesprek over deze opgave voor het gemeentelijke vastgoed en hoe we hier vaart in maken.

Jelmer Schreuder & Has Bakker, D66
Maarten van Heuven, Partij voor de Dieren
Tessa Sturkenboom, Student & Starter
Gertjan te Hoonte, VVD
Tim Schipper, SP
Rachel Heijne, GroenLinks
Mahmut Sungur, DENK
Bülent Isik, PvdA
Jan Wijmenga, ChristenUnie
Jantine Zwinkels, CDA