Schrif­te­lijke vragen Doden eiken­pro­ces­sie­rupsen met XenTari

Indiendatum: 13 mei 2020
Antwoorddatum: 6 jul. 2020

Schriftelijke vragen 106/2020

De Partij voor de Dieren uit al geruime tijd grote zorgen over het gebruik van gif als XenTari voor het doden van eikenprocessierupsen. Wij vroegen in oktober 2018 om meer nestkasten voor mezen (dit gebeurt nu deels in de vorm van een pilot) en het stoppen met gif, en in januari 2019 vroegen we ambtenaren na een door ons aangevraagde raadsbrief (20 december 2018) waarom er nog steeds XenTari wordt gebruikt. Dit gif is van het controversiële bedrijf Bayer (tevens eigenaar van het beruchte Monsanto), dat vele soorten gif verkoopt voor het doden van dieren en planten. Het duurt 5 tot 10 dagen voordat een rups door dit gif sterft: een langdurige lijdensweg.

De Vlinderstichting en diverse ecologen spraken zich ook uit tegen dit gif, net als tegen het zware gif Vertimec. Gelukkig trok het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) de vergunning voor dit gif in na protesten van onder meer de Vlinderstichting en de Partij voor de Dieren.

Het is fijn dat het college van B&W nu in de raadsbrief van 13 mei 2020 erkent dat ook XenTari schadelijk is voor andere dieren en dat ze het middel (langzaamaan) wil afbouwen, evenals het gebruik van aaltjes (nematoden), omdat ook die schadelijk zijn voor andere dieren. Heel fijn ook dat het college hierin optrekt met de Vlinderstichting. Want inderdaad: niet alleen de eikenprocessierups sterft door dit gif, maar ook andere rupsen/vlinders en andere insecten, en ook voor vogels, vleermuizen, vissen en andere dieren is dit gif gevaarlijk. In de gebruiksaanwijzing staat onder meer “Niet in oppervlaktewater, riolering en grondwater laten terechtkomen”, “Stof niet inademen.” En “Veroorzaakt ernstige oogirritatie".

In Epe is het spuiten van dit gif onmiddellijk gestopt omdat mensen er oogirritaties van kregen, het gif bij water en in een Natura 2000 gebied werd gebruikt, er vogels uit hun nesten zijn geblazen door de spuitapparaten en zij ook geen voedsel meer hadden omdat álle rupsen werden gedood door het gif.

De Partij voor de Dieren heeft hierover de volgende vragen:

1. Erkent het college dat de inzet van gif zoals XenTari een wrange combinatie is met het installeren van nestkasten voor mezen ter bestrijding van de eikenprocessierups, ook door het gevaar dat de mezen en hun jongen het gif binnenkrijgen en sterven, en er geen voedsel meer voor hen is omdat alle insecten dood zijn? Zo nee, waarom niet?

Wij beseffen dat als gevolg van de inzet van XenTari de hoeveelheid rupsen afneemt en daarmee het voedsel voor mezen en andere dieren. Om die reden wordt zeer terughoudend omgegaan met de toepassing van XenTari en worden locaties waar mezenkasten zijn geplaatst niet behandeld met XenTari. Er zijn geen aanwijzingen dat (de door de bacteriën geproduceerde gifstoffen in) XenTari giftig zijn voor vogels en dat het eten van met XenTari besmette rupsen leidt tot sterfte onder vogels.

2. Is het college het met de Partij voor de Dieren eens dat bij het in het milieu, de natuur en stedelijke omgeving verspreiden van gif, “biologisch” of niet, niet uitgesloten kan worden dat dit ook op de lange termijn negatieve gevolgen heeft voor de volksgezondheid, dierenleven en ecologie? Zo nee waarom niet?

De toepassing van XenTari en/of nematoden heeft tot gevolg dat het ecologisch evenwicht ter plaatse wordt verstoord. Dit is per definitie niet wenselijk. Aangezien beide middelen beperkt worden ingezet in Utrecht en bovendien op ecologisch minder kwetsbare locaties, is de verwachting dat de effecten op dierenleven en ecologie op niveau van de gemeente beperkt en van korte termijn zijn. Vlindersoorten kunnen vanuit niet behandelde eiken de behandelde eiken weer koloniseren en daarmee het evenwicht herstellen.

3. Waarom heeft het college zich in april 2020 zo stellig uitgesproken tegen het gif Vertimec (juist ook vanwege de sterfte onder andere dieren) en niet al vanaf het begin tegen XenTari, terwijl dit gif óók schadelijk is voor andere dieren?

XenTari is een selectief werkend bestrijdingsmiddel. Vertimec werkt breder en doodt naast rupsen ook andere insecten en spinachtigen. Het effect van Vertimec op dieren en het ecologisch systeem is daarmee veel groter. Het was ons overigens niet bekend dat Vertimec in Utrecht ingezet zou gaan worden. Na onderzoek bleek het te gaan om (het voornemen tot) een proef bij particulieren. We waren zeker niet van plan om dit middel zelf als gemeente in te zetten.

4. Waarom wordt het gebruik van het middel nu zo voorzichtig afgebouwd en niet met onmiddellijke ingang?

Wij onderzoeken dit jaar de mogelijkheden voor natuurlijke bestrijding voor de nu met XenTari en nematoden behandelde locaties. Dit vraagt tijd. Om de overlast en het risico voor de volksgezondheid op druk bezochte locaties dit jaar beheersbaar te houden, hebben we XenTari en nematoden preventief gebruikt. Preventieve bestrijding met de bovengenoemde middelen wordt slechts op een beperkt aantal locaties toegepast. We bouwen het gebruik van XenTari en nematoden geleidelijk af.

Zoals in de media en door diverse kennisplatforms is aangegeven, is de eikenprocessierups op dit moment in ongeveer 30% van de eiken aanwezig, ten opzichte van zo’n 55% vorig jaar. Uiteraard is dit een landelijk gemiddelde, maar ook in Utrecht is dit een herkenbaar beeld. Dit heeft voor dit jaar nog geen effect gehad op de preventieve bestrijding, omdat deze al was uitgevoerd. De afname dit jaar is goed nieuws, maar de eikenprocessierupsplaag is grillig. Volgend jaar kan de plaagdruk weer hoger zijn dan dit jaar. We monitoren uiteraard elk jaar de verwachte aanwezigheid van eikenprocessierupsen. Als we preventieve bestrijding niet nodig achten laten we dat uiteraard achterwege.

5. De gemeente Epe stopt per direct met het spuiten van XenTari vanwege de negatieve effecten. Wat is ervoor nodig om ook in Utrecht per direct het gebruik van gif tegen de eikenprocessierups te staken? Welke (financiële of praktische) omstandigheden beletten eventueel het staken van gifgebruik?

De preventieve bestrijding met XenTari en nematoden is inmiddels uitgevoerd. We onderzoeken dit jaar op welke manier de natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups voor de komende jaren verder vorm gegeven kan worden. Hierbij nemen we ook praktische en financiële consequenties mee. Uiteraard met als doel het afbouwen van het gebruik van XenTari en nematoden zoals beschreven in het antwoord op vraag 4.

6. Is het college bereid om níet te wachten tot de afronding van de pilot met de nestkasten voor mezen in 2022, maar nú al op veel meer locaties nestkasten te installeren in en rond Utrechtse bomen (onder strenge voorwaarde dat ze niet in aanraking komen met gif), ook voor vleermuizen (zie hieronder)? Zo nee, waarom niet? Het kan sowieso geen kwaad om meer verblijfplaatsen voor de wilde dieren in Utrecht te creëren.

In de raadsbrief van 13 mei 2020 staat dat we het aantal mezenkasten met 245 stuks hebben uitgebreid, vooruitlopend op de afronding van de pilot. We onderzoeken dit jaar op welke manier de natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups verder vorm gegeven kan worden. Daarbij onderzoeken we ook of een verdere uitbreiding van nestkasten een rol kan spelen. Naast plaatsing van nestkasten kijken we nadrukkelijk ook naar andere maatregelen om het ecologisch evenwicht te versterken.

7. Ziet het college tevens mogelijkheden om de nestkasten voor vogels en vleermuizen en het aantrekken van insecten die de rupsen eten, ter natuurvriendelijke bestrijding van de eikenprocessierups, te koppelen aan de inspanningen rond Operatie Steenbreek? Bloemrijke steden kunnen namelijk natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups nog meer helpen. Zo nee, waarom niet?

Zoals u weet hanteren wij als uitgangspunt “Groen tenzij” voor de inrichting van de openbare ruimte. Dit doen we onder andere door de bestaande verharding waar mogelijk te vervangen door groen. Hiermee sluiten we aan bij de doelstellingen van Operatie Steenbreek. Als er kansen liggen om gelijktijdig met het plaatsen van nestkasten verharding rondom eikenbomen weg te halen, dan zullen we die benutten.

Ook vogels als spreeuwen, boomklevers, kauwen en koekoeken eten eikenprocessierupsen, evenals vleermuizen en insecten als mieren, sluipwespen en lieveheersbeestjes. Het college geeft in haar raadsbrief van 13 mei 2020 aan dat ze het groenbeheer overweegt aan te passen om meer natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups aan te trekken.

De Vlinderstichting heeft ook bezwaren geuit tegen het gebruik van aaltjes/nematoden, die de gemeente Utrecht ook gebruikt. Het is fijn om te lezen dat de gemeente ook het gebruik van deze diertjes gaat afbouwen, omdat deze niet alleen maar dodelijk zijn voor de eikenprocessierups, maar ook voor andere rupsen en mogelijk ook andere dieren. Echter, de gemeente gaat nu het gebruik van deze aaltjes intensiveren om het gebruik van XenTari licht af te bouwen.

8. Zijn er echt geen andere methoden voorhanden voor dit jaar dan de toename van het gebruik van aaltjes, bijvoorbeeld meer nestkasten voor vogels en vleermuizen? Graag een toelichting. En wat vindt de Vlinderstichting van deze (hopelijk zeer tijdelijke) toename?

De preventieve bestrijding met XenTari en nematoden is inmiddels uitgevoerd. We onderzoeken dit jaar hoe de bestrijding van de eikenprocessierups de komende jaren uitgevoerd kan worden met eenminimaal effect op mens, dier en ecosysteem. De Vlinderstichting wordt daarbij om advies gevraagd en ook andere deskundigen zullen bij het opstellen van het plan van aanpak worden betrokken.

9. Is het college bereid om de gemeente Epe, de Vlinderstichting en andere experts om advies te vragen hoe ook in Utrecht het gebruik van niet alleen Xen Tari, maar ook aaltjes, per direct kan worden gestaakt? Zo nee, waarom niet?

Zie het antwoord op vraag 8.