Schrif­te­lijke vragen Ratten (niet) doden in Utrecht

Indiendatum: 7 nov. 2022
Antwoorddatum: 13 dec. 2022

Schriftelijke vragen 191/2022

Regelmatig ziet de Partij voor de Dieren in de media en via social media berichten van mensen die zich storen aan het feit dat er ratten lopen op plekken waarvan zij vinden dat ze er niet horen. Plekken waar ratten als magneten naartoe getrokken worden omdat mensen er zo’n bende van maken. Denk aan het ‘internationale (vr)eetplein’ onder het Bollendak met overal veel etensresten, het Smakkelaarsveld met veel afval en het Julianapark, waar mensen – ondanks het voederverbod – nog steeds veel brood en ander voedsel op de grond gooien voor de kippen en andere vogels. De gemeente Utrecht zegt gelukkig tegenwoordig vooral preventie toe te passen bij het voorkómen van ‘te veel’ ratten in de openbare ruimte. Toch staan in het Julianapark en elders in de stad nog steeds ontelbaar veel rattenklemmen. En helaas tweette de gemeente op 17 oktober dat “er een externe bestrijdingsdienst is ingeschakeld om de ratten te bestrijden op het Stationsplein”.

De Partij voor de Dieren heeft hierover de volgende vragen:

Stationsplein

1. Voor zover de Partij voor de Dieren weet is de gemeente Utrecht verantwoordelijk voor het beheer van het stationsplein (waar Klepièrre het ‘evenementengedeelte’ van het plein in erfpacht heeft) en dus degene is die de ‘externe bestrijder’ heeft ingehuurd. Klopt dit? Zo nee, wie is dan wel verantwoordelijk voor het beheer op het stationsplein?

De gemeente Utrecht is eigenaar van het stationsplein. NS beheert het plein in opdracht van de gemeente. In opdracht van NS beoordeelt een aannemer met regelmaat of er maatregelen nodig zijn om de plaagdierpopulatie beheersbaar te houden. De gemeente heeft de externe bestrijder niet direct ingehuurd.

A. Zo ja, hoe rijmt dit met de inzet van het college op preventieve maatregelen om te voorkómen dat ratten worden gedood?

De kern van de gemeentelijke aanpak plaagdierbeheersing is preventie. Bestrijding willen we zoveel mogelijk vermijden. In antwoord 2 lichten wij onze werkwijze toe. In de beheerovereenkomst met NS zijn afspraken gemaakt over het schoonmaken en het schoonhouden van het plein. Daarbij hoort het verwijderen van het zwerfafval en het regelmatig legen van de afvalbakken. We zetten dus vooral in op preventie door de primaire voedselbronnen weg te halen. Wij blijven in gesprek met NS over reiniging van het plein en preventie, om te voorkomen dat overgegaan moet worden tot bestrijding.

2. Indien het stationsplein van een andere eigenaar is: wat doet het college eraan om ervoor te zorgen dat ook zij eerst en vooral inzetten op preventie in plaats van het doden van ratten?

Om goed antwoord te geven op deze vraag lichten wij graag eerst onze werkwijze toe. De gemeente werkt volgens de Integrated Pest Management methode, of IPM-methode. De kern van de IPM-methode is preventie: door het nemen van de juiste, duurzame maatregelen voor de beheersing van dierplagen pogen we te voorkomen dat deze uitgroeien tot een dusdanige populatie dat zij hinder of overlast veroorzaken of een risico vormen voor de leefbaarheid, de veiligheid of de (volks)gezondheid van mens en dier. De IPM-methode werkt volgens vier bestrijdingsniveaus:

1. Niveau 1, monitoring & communicatie, is altijd van kracht. We monitoren de dierenpopulatie en eventuele plaagontwikkelingen. Onder communicatie valt algemene communicatie over ratten en over het voederverbod.
2. Waar nodig schalen we op naar niveau 2, habitatmanagement. Dit zijn locatie-specifieke maatregelen die zich richten op het bestrijden van de oorzaken van de rattenoverlast, namelijk aanwezigheid van voedsel, schuilplaatsen en dergelijke. Voorafgaand aan eventuele maatregelen wordt het acceptatieniveau voor de locatie bepaald: hoe en door wie wordt de openbare ruimte gebruikt, en gebaseerd hierop, wanneer en op wat voor manier moeten er maatregelen volgen.
3. Wanneer na evaluatie blijkt dat habitatmanagement niet voldoende is geweest, gaan we over naar niveau 3, niet-chemische bestrijding. Wanneer we over moeten gaan tot bestrijding, kiezen we voor methodes waarbij de dieren zo min mogelijk lijden.
4. Wanneer niveau 1 tot en met 3 niet gewerkt hebben, en onder voorwaarde dat er een hoog volksgezondheidsrisico is, gaan we over tot niveau 4, chemische bestrijding. Omdat het probleem zo groot moet zijn dat de volksgezondheid in het geding komt, komt dit zelden voor.

Deze methode delen we ook met andere partijen. In samenwerking met de beheerder van het stationsplein, NS, zetten we ook in op preventie. Onderdeel van de beheerovereenkomst met NS zijn afspraken over het schoonmaken en het schoonhouden van het plein. Daarbij hoort het verwijderen van het zwerfafval en het regelmatig legen van de afvalbakken. We zetten dus vooral in op preventie door de primaire voedselbronnen weg te halen. Wij blijven in gesprek met NS over reiniging van het plein en preventie, om te voorkomen dat overgegaan moet worden tot bestrijding. Ook zullen we dit gesprek voeren met Klepièrre en via hen met de horecaondernemers, om in vergunningen vastgelegde afspraken te benadrukken en het belang van preventie extra onder de aandacht te brengen. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de Notitie aanpak plaagdierbeheersing 2019.

3. Ziet het college ook het verband tussen de grote hoeveelheden fastfoodrestaurants met veel goedkoop voedsel dat wordt weggegooid en de aanwezigheid van ratten? Zo nee, waar denkt het college dan dat de ratten op afkomen?

In het algemeen worden ratten en andere dieren aangetrokken tot plekken waar voedsel beschikbaar is. Het stationsplein wordt dagelijks gereinigd om voedselbronnen voor dieren zo veel mogelijk weg te nemen.

4. Wat heeft het college gedaan en wat doet het college om te voorkómen dat er (grote hoeveelheden) etensresten op de grond terechtkomen op het stationsplein?

In de verstrekte horecavergunningen op het stationsplein zijn afspraken opgenomen over terrassen, schoonhouden en het opruimen van eigen afval van de onderneming. Daarnaast heeft de gemeente afvalbakken geplaatst en wordt het plein in opdracht van de gemeente schoongehouden.

5. Is het college bereid om per direct de stoppen met het doden van de ratten en in plaats daarvan meer in te zetten op preventie/het voorkómen en opruimen van de etensresten? Zo nee, waarom niet?

De gemeente Utrecht zet in op preventie zoals hierboven beschreven. Wanneer het acceptatieniveau bepaald is, en is gebleken dat niveau 1 en 2 van de IPM-methode niet toereikend zijn, wordt er geëscaleerd naar niveau 3. De kern van de gemeentelijke aanpak is preventie, maar in sommige gevallen zijn de omstandigheden zo dat de enige oplossing voor het terugbrengen van de populatie (niet-chemische) bestrijding is.

6. Is het college het met de Partij voor de Dieren eens dat als het (vr)eetplein en het bijbehorende afval niet worden aangepakt, dit ook betekent dat dit duiven, waarvan bekend is dat de NS ze doodt als ze de stationshal in komen, treft omdat ook zij op het gedumpte voedsel af komen?

Zoals eerder gezegd zetten we zoveel mogelijk in op preventie, maar over het algemeen worden ratten en andere dieren zoals duiven aangetrokken tot plekken waar voedsel beschikbaar is. De gemeente Utrecht heeft bij de NS de wens aangegeven te stoppen met het afvangen van duiven. De gemeente heeft niet de bevoegdheid om een verbod op te leggen.

7. Wat gaat het college (nog meer) doen om te voorkomen dat ook duiven (en andere dieren) gedood worden doordat er voedsel gedumpt wordt onder het Bollendak? Sowieso worden duiven en andere vogels erg ziek van/raken verzwakt door dit ongezonde voedsel.

Zoals benoemd in antwoord 2, blijven we in gesprek met NS over reiniging van het plein en preventie, om te voorkomen dat overgegaan moet worden tot bestrijding. Ook zullen we dit gesprek voeren met Klepièrre en via hen met de horecaondernemers, om in vergunningen vastgelegde afspraken te benadrukken en het belang van preventie extra onder de aandacht te brengen.

Julianapark

Sinds enige tijd staan er bij de ingangen van het Julianapark (en ook bij andere ‘hotspots’ in Utrecht) borden waarop duidelijk staat dat mensen geen voedsel mogen dumpen/geven aan de dieren in het park. We constateren echter dat er nog vaak brood en ander voedsel door mensen aan de duiven en kippen worden gegeven in en rond het park. Dit betekent helaas ook dat de rattenklemmen die veelvuldig in het park te vinden zijn nog blijven en dat er dus nog steeds ratten worden gedood in dit park. Navraag bij ambtenaren leert dat deze klemmen nog in ieder geval tot het einde van het jaar blijven en dat er daarna een inspectie volgt om te zien of er nut en noodzaak is tot verlenging. Maar zolang mensen blijven bijvoeren, zullen er ratten aangetrokken blijven worden en zullen er ratten en ook mogelijk muizen en vogels door de klemmen gedood worden.

8. In hoeverre vindt er in het Julianapark handhaving plaats op het voederverbod?

Het Julianapark is één van de op dit moment zeven locaties in de stad waar we, conform onze eerder met uw raad gedeelde invulling van het voederverbod, handhaven. De (wijk)boa’s nemen het voederverbod mee in de surveillance die zij uitvoeren in het Julianapark. Het handhaven van het verbod is lastig, aangezien we overtredingen op heterdaad moeten constateren. Het voederverbod en de bijbehorende handhaving is een sluitstuk in een bredere aanpak van de ernstige overlast (plaagdieren, verkeersonveilige situaties en dierenwelzijnskwesties), als gevolg van overmatig voederen. Voor meer informatie over de handhaving van het voederverbod verwijzen we u naar de Raadsbrief Invulling voederverbod en Motie Verzamel oud voedsel van 13 oktober 2021.

A. Als er geen handhaving hierop, maar ook in het algemeen in het park is: waarom niet?

Zie hierboven

9. Is het college het met de Partij voor de Dieren eens dat zolang mensen nog steeds grote hoeveelheden voedsel in het park gooien, het logisch is dat daar ratten op af komen en dat je dus niet met preventie bezig bent als je de ratten doodt en niet het voedsel aanpakt? Zo nee, waarom niet?

Het college is het hiermee eens. De kern van de gemeentelijke aanpak van plaagdierbeheersing is preventie. Bestrijding willen we zo veel mogelijk vermijden. Daarom zetten wij in op het informeren van burgers over de effecten van het voeren van wilde dieren via borden, en handhaven wij op het voederverbod. In de praktijk zien wij echter dat het handhaven van het voederverbod lastig is, zoals beschreven bij vraag 8, en dat het een uitdaging is om gedragsverandering te realiseren.

Smakkelaarsveld

Onlangs berichtten de media over het feit dat daklozen op het van afval vergeven Smakkelaarsveld tussen de ratten sliepen. Voor de daklozen is inmiddels een andere opvang geregeld, maar er is niets te vinden over het afval.

10. Heeft het college het Smakkelaarsveld nu in beeld als plek waar veel afval terechtkomt? En zo ja, waar komt dit door?

Het Smakkelaarsveld is een groot bouwterrein. Een bouwterrein trekt over het algemeen zwerfvuil aan, maar we hebben niet het beeld dat er veel afval gedumpt wordt vanuit het stationsplein. Het terrein is afgesloten met hekken, maar thuisloze mensen weten het terrein te betreden en gebruiken het als slaap- of verblijfplaats.. Voor de thuisloze mensen is gelukkig andere opvang gevonden. Wij hebben de afgelopen weken geen signalen ontvangen dat thuisloze mensen het terrein nog gebruiken.

A. Wordt er veel afval gedumpt, en waar komt dit vandaan: in hoeverre is het te herleiden tot fastfoodrestaurants en supermarkten op het stationsplein?

Zie hierboven.

11. Wat gaat het college doen om dit afval op te ruimen en ervoor te zorgen dat dit geen vuilnisbelt is en blijft?

De openbare gedeeltes van het Smakkelaarsveld zijn onderdeel van de vaste schoonmaakroutes van Wijkonderhoud & Service. Het bouwterrein is de verantwoordelijkheid van de projectontwikkelaar. Wijkonderhoud & Service is in contact met de afdeling Handhaving en met de afdeling Veiligheid over veiligheid en vervuiling op het Smakkelaarsveld. Eind november is er overleg om extra schoonmaakinzet te bespreken.

12. Wat betreft de ratten: welke aanpak hanteert het college hieromtrent? Worden ook deze ratten gedood? Zo ja, waarom? In hoeverre wordt hier ingezet op preventie?

Wij hebben het Smakkelaarsveld niet in beeld als een plek waar plaagdieroverlast is; in 2021 zijn er geen meldingen gedaan van rattenoverlast, in 2022 is er één melding gedaan. Momenteel is er vanuit de gemeente dan ook geen actie op rattenbeheersing op het Smakkelaarsveld.

Algemeen/rest van de gemeente Utrecht

13. Kan het college ons inzicht geven in de plekken in de gemeente Utrecht waar de afgelopen twee jaar in de openbare ruimte rattenklemmen en andere rattenvallen zijn geplaatst en waarom? Zo nee, waarom niet?

Als bijlage vindt u een overzicht van alle plekken waar vallen of klemmen zijn geplaatst om rattenoverlast tegen te gaan. In twee jaar tijd is dit 44 keer voorgekomen, op 25 individuele locaties.

14. In hoeverre promoot het college preventie op het gebied van ratten bij derden, zoals bedrijven, woningcorporaties en instellingen (de aanpak richting particulieren weten we al grotendeels)?

Met verschillende betrokken partijen, zoals woningcorporaties, studentenhuisvesting, welzijnsorganisaties, GGD, Universiteit en Hogeschool Utrecht en verschillende afdelingen van de gemeente Utrecht vormen we een regiegroep plaagdieren. Deze regiegroep komt minimaal twee keer per jaar samen, en de gemeente is hier de voorzitter van. De IPM-methode vormt de kern van de plaagdierenaanpak, preventie wordt dan ook gedeeld en uitgedragen. Het hoofddoel van de regiegroep is om door goede samenwerking tussen de verschillende betrokken partijen elkaar te informeren en samen te werken, en daardoor een goed beeld te hebben van plaagdieren in de stad en preventief te kunnen handelen. Daarnaast worden verschillende ontwikkelingen en eventuele verbeterpunten binnen de gezamenlijke aanpak besproken.

Vanuit de gemeente stellen wij folders/posters e.d. beschikbaar, zodat organisaties mensen kunnen informeren over ratten en maatregelen tot preventie, dit wordt vooral gebruikt door woningcorporaties om hun huurders te informeren. Het promoten van preventie bij bedrijven is geen onderdeel van de aanpak. Bij constatering van een probleem door woningbouwcorporaties is er contact met de gemeente om tot een gezamenlijke aanpak te komen. Hierin gebruiken we de IPM-methode, en dus staat preventie centraal. Er zijn vooral successen behaald in samenwerking met woningbouwcorporaties.

A. Zijn er al successen/veranderingen te melden in de aanpak door bedrijven, woningcorporaties en instellingen op het gebied van preventie? Ziet het college dat zij meer inzetten op preventie en dus niet het doden van ratten? Zo nee, waarom niet??

Als voorbeeld, in mei 2022 is er bij de Kasaidreef in Overvecht in samenwerking met de woningbouwcorporatie gekeken naar het herinrichten van het groen rondom de flat na meldingen van rattenoverlast. De gemeente heeft divers groen verplaatst van de gevel naar de stoepkant, de woningbouwcorporatie heeft rond de flat grind aangelegd om het de ratten minder aantrekkelijk te maken hierin te graven. We evalueren samen met de woningbouwcorporatie of dit het gewenste effect heeft gehad. Voor een volledig overzicht van de aanpak plaagdierbeheersing in 2020 en 2021 verwijzen wij u naar de evaluatie: evaluatie aanpak plaagdierbeheersing ratten 2020/2021.

Maarten van Heuven, Partij voor de Dieren
Saskia Oskam, Partij voor de Dieren